معمار ورزشگاه آزادی تهران، عبدالعزیز فرمانفرمائیان، یکی از معروف‌ترین معماران ایرانی است که طراحی و ساخت این ورزشگاه بزرگ و معروف را برعهده گرفت. ورزشگاه آزادی بزرگترین ورزشگاه فوتبال ایران و بزرگترین استادیوم فوتبال در غرب آسیاست. این ورزشگاه با بالاترین معیار‌های بین‌المللی دوران خود، برای بازی‌های آسیایی ۱۹۷۴ تهران در مجموعه ورزشی آزادی ساخته شد. پروژه استادیوم آزادی در تاریخ 25 مهر ۱۳۵۰ آماده شد و در ۱۰ شهریور ۱۳۵۳، همزمان با شروع بازی‌های آسیایی ۱۹۷۴ میلادی تهران، به طور رسمی بازگشایی شد.
در این مطلب با معمار ورزشگاه آزادی تهران، داستان طراحی، معماری منحصر به فرد و رویدادهای مهم رخ داده در این ورزشگاه آشنا خواهید شد. پس در ادامه با چیدانه همراه باشید.
عبدالعزیز فرمانفرمائیان یکی از برجسته‌ترین معماران معاصر ایران و استاد دانشگاه تهران بود. او در سال ۱۲۹۹ در خانواده‌ای متمول و وابسته به سلطنت قاجار در خوزستان به دنیا آمد. فرمانفرمائیان در تهران زندگی می‌کرد تا اینکه برای تحصیل به پاریس رفت. او تحصیلات معماری را در دانشگاه بوزار پاریس گذراند، در دهه ۳۰ فارغ‌التحصیل شد و به ایران بازگشت. عبدالعزیز جزو اولین افرادی بود که برای آموختن طراحی معماری به خارج از کشور رفته بود.
تا آن زمان، معماری در ایران براساس تجربه انجام می‌شد و تحصیلی در این زمینه صورت نمی‌گرفت. بنابراین اولین افرادی که برای تحصیل آکادمیک معماری از کشور خارج شدند در آینده به برجسته‌ترین معماران کشور تبدیل شدند. عبدالعزیز فرمانفرمائیان هم جزو آن دانشجویان بود که پس از بازگشت توانست تغییر و تحویل عظیمی در طراحی و معماری ایران ایجاد کند. این معمار معاصر ایران در تاریخ ۳۱ خرداد ۱۳۹۲ در اسپانیا درگذشت.
هنگامی‌که عبدالعزیز فرمانفرمائیان پس از تحصیل به ایران بازگشت در پارکینگ خانه پدری شروع به کار کرد. او ابتدا برای برای دوستان و آشنایان بناهای مسکونی شخصی طراحی کرد. این دوران باعث شد معمار برجسته ایرانی بتواند توانایی‌های خود را محک بزند و تجارب مناسبی کسب کند. در آن زمان ایران تعداد انگشت‌شماری معمار داشت. از سوی دیگر در تهران و شهرهای مهم ایران نیاز به ساخت بناهای مدرن، مناسب با شرایط اقتصادی روبه‌رشد احساس می‌شد. این فرصت باعث شد که فرمانفرمائیان آرام آرام وارد پروژه‌های ملی شود.
در سال ۱۹۷۴ قرار بود برای اولین بار مسابقات آسیایی در ایران برگزار شود. برای ساخت ورزشگاهی در شان این مسابقات نیاز به طراحی بنایی منحصربه‌فرد بود. کار طراحی این ورزشگاه به عهده فرمانفرمائیان گذاشته شد. بنای ورزشگاه آزادی پس از تحقیقات فراوان با تکیه بر به‌روزترین اصول معماری بین‌المللی طراحی شد. این ورزشگاه با وسعت 141 هزار مترمربع در ۱۰ شهریور ۱۳۵۳، درست دو روز بعد از افتتاح برج آزادی که توسط حسین امانت طراحی شده بود، افتتاح شد. البته در ابتدا این پروژه به نام ورزشگاه آریامهر معرفی شد. این ورزشگاه جایگزین ورزشگاه امجدیه به عنوان خانه جدید تیم ملی فوتبال ایران شد. ظرفیت این استادیوم ابتدا حدود 78116 صندلی بود.
ورزشگاه آزادی طوری ساخته شده بود که تمام تماشاچیان بتوانند دید باز و درستی به زمین داشته باشند. همچنین طراحی ورزشگاه طوری بود که نهایت امنیت را فراهم کند. برای مثال تمام راهروهای ورودی و خروجی به گونه‌ای طراحی شده که ماشین‌های آمبولانس و آتش‌نشانی بتوانند از آن وارد ورزشگاه شوند. زمان تخلیه ورزشگاه با نهایت جمعیت ۱۱ دقیقه برآورد شده بود. زمان تخلیه از این نظر اهمیت داشت که بتوان در زمان اتفاقات غیرمترقبه، جلوی بحران را گرفت. بنای ورزشگاه آزادی در زمان خود بسیار مورد توجه معماران خارجی و داخلی قرار گرفت.
معماری ورزشگاه آزادی به‌صورتی است که سر و صدای داخل زمین را تشدید می‌کند. اغلب زمانی که ورزشگاه مملو از تماشاچی است، انجام بازی برای تیم‌های رقیب دشوار می‌شود. به گفته یکی از سایت‌های معروف، ورزشگاه آزادی ترسناک‌ترین ورزشگاه آسیا انتخاب شد. برای آشنایی با ساخته‌های دیگر معماران معاصر ایران مطلب معماری خانه بزرگترین معمار معاصر ایران! را مطالعه کنید.
بازسازی ورزشگاه آزادی تهران برای اولین بار در سال 2002 آغاز شد. در سطح پایینی صندلی‌ها نصب شد و زمین دوباره همراه با نصب سیستم گرمایش زیرزمینی کاشته شد. البته مدیر ورزشگاه قصد داشت بعدا صندلی‌هایی در سطح بالایی ورزشگاه نصب کند. این تعمیرات در سال 2003 تمام شد و ظرفیت ورزشگاه را به 100 هزار نفر رساند.
نوسازی‌های بعدی ظرفیت استادیوم را به 78116 نفر کاهش داد. اما علیرغم کاهش ظرفیت، ورزشگاه آزادی در مقاطعی مانند بازی ایران و ژاپن در مرحله مقدماتی جام جهانی 2006 در مارس 2005 که منجر به کشته شدن هفت نفر هنگام خروج از ورزشگاه شد، بیش از ظرفیت خود تکمیل شده است.
ورزشگاه آزادی برای میزبانی بازی‌های آسیایی 1974 ساخته شد و میزبان جام ملت‌های آسیا 1976 بوده است. این ورزشگاه میزبان 5 بازی فینال رقابت‌های باشگاه‌های آسیا از جمله سه فینال لیگ قهرمانان آسیا در سال‌های 1999، 2002 و 2018 و دو فینال برندگان جام آسیا در سال‌های 1991 و 1993 بود. همچنین ورزشگاه آزادی میزبان دو دوره مسابقات قهرمانی WAFF بود.
اما اولین بازی فوتبالی که در این ورزشگاه برگزار شد، بازی دوستانه پرسپولیس و کروزیرو برزیل در 26 اسفند 1351 بود که با برتری 4 بر 2 کروزیرو بر پرسپولیس به پایان رسید. توستائو اولین گلزن و صفر ایرانپاک اولین گلزن ایرانی در این ورزشگاه بود. عارف خواننده سرشناس ایرانی نیز در نیمه دوم مسابقه فوتبال به اجرای برنامه پرداخت.
استادیوم آزادی، بخشی از مجموعه ورزشی بسیار بزرگتر آزادی با مساحت 450 هکتار است که در غرب تهران قرار دارد. مجموعه آزادی دارای امکانات دیگری چون رودخانه قایقرانی، زمین‌های تمرین فوتبال، مجموعه وزنه‌برداری، امکانات شنا و زمین‌های سرپوشیده والیبال و فوتسال و بسیاری از امکانات دیگر است.
در این مطلب با عبدالعزیز فرمانفرمائیان معمار ورزشگاه آزادی، داستان طراحی، روند معماری و رویدادهای مهم رخ داده در بزرگترین ورزشگاه ایران آشنا شدید. عبدالعزیز فرمانفرمائیان یکی از برجسته‌ترین معماران ایرانی و استاد دانشگاه تهران بود که در دانشگاه پاریس معماری را آموخت. او بزرگترین استادیوم فوتبال ایران را با حداکثر تکنولوژی، امکانات آن روز و حداکثر امنیت طراحی کرد و ساخت.
برای آشنایی با دیگر بناهای عمومی در ایران با معماری منحصر به فرد مطلب دیزاین اروپایی و پیشرفته کتابخانه دانشگاه علم و صنعت را از دست ندهید.