فرش دستباف کالای باارزشی است که به عنوان نمادی از فرهنگ و هنر شناخته می‌شود. برای تشخیص فرش دستباف و ماشینی نیاز به تجربه و کمی دقت است. اگر تخصص کافی برای این کار ندارید کافی است این مطلب را به دقت مطالعه کنید و سپس درستی تشخیص خود را محک بزنید.
اولین نکته در تشخیص فرش دستباف و ماشینی این است که بافت فرش دستباف دارای ناهمواری و بعضا خطاهای جزئی است اما بافت فرش‌های ماشینی هموارتر و یکدست‌تر دیده می‌شوند. شما می‌توانید با دستان خود سطح فرش را لمس و ناهمواری‌ها را با انگشتان خود احساس کنید. زیرا بافت فرش دستباف نمی‌تواند به‌صورت کاملاً صاف و یکنواخت باشد و معمولا نقص‌هایی دارد که در بافت ماشینی وجود ندارد.
همچنین نخ‌های به‌کاررفته در فرش دستباف معمولا به‌صورت دستی بافته می‌شوند و همین نکته هم ناهمواری‌های قابل تشخیصی را ایجاد می‌کند.
بیشتر بخوانید:
چه مدل فرشی برای آشپزخانه مناسب‌تره؟
در طراحی فرش‌های دستباف و سنتی نقوش و الگوهای منحصربه‌فردی استفاده می‌شود. با دقت در نقوش و الگوهای روی فرش، می‌توانید تشخیص دهید که آیا آن دستباف است یا نه؟ فرش دستباف معمولا الگوها و نقش‌های یکنواخت ندارد و در طول فرش تغییر می‌کند.
قالی‌بافان شهری که در کارگاه‌ها کار می‌کنند، معمولا بافندگی را بر اساس طرح مشخصی انجام می‌دهند اما قالی‌بافان عشایری یا روستایی گاهی از طرح خاصی پیروی نمی‌کنند و در عوض به حافظه خود تکیه می‌کنند و در نتیجه نقص‌های آشکارتری در طرح‌ها ایجاد می‌شود. بااین‌حال، حتی باتجربه‌ترین بافندگان نیز می‌توانند اشتباهات کوچکی مرتکب شوند. این اشتباهات می‌تواند ناشی از تغییر فشار برای گره زدن یا کوبیدن بیش از حد تارها باشد.
نقوش و الگوهای زیر رایج‌ترین طرح‌های فرش دستباف را تشکیل می‌دهند که تشخیص فرش دستباف و ماشینی را آسان‌تر می‌کنند:
اشکال هندسی
شامل خطوط، اشکال منحنی، مثلث، مستطیل و شکل‌های هندسی دیگر است. این الگوها می‌توانند به‌صورت تکراری یا برش‌های تصادفی در طول فرش وجود داشته باشند.
گل و گلدان
نقوش گل و گلدان نیز در فرش دستباف بسیار محبوب است. این الگوها شامل گل‌های مختلف، برگ‌ها و شاخه‌های گیاهان است که به‌صورت دستی روی فرش بافته می‌شوند. نقوش گل و گلدان در نوع دستباف معمولا زیبا بوده و جزئیات دقیقی دارند.
حیوانات و پرندگان
در برخی فرش‌های دستباف، نقوش حیوانات و پرندگان نیز دیده می‌شود که به شکل زیبا و هنرمندانه بر روی فرش بافته می‌شوند و حس سرزندگی و حضور در طبیعت را به بیننده منتقل می‌کنند.
طبیعت و مناظر
الگوهایی شامل مناظر طبیعی مانند کوهستان، دریا، درختان و آسمان نیز در فرش دستباف به‌وفور دیده می‌شوند.
بحث نقوش و الگوها در انواع فرش ماشینی متفاوت است زیرا این نوع فرش‌ها دارای نقش‌های تکرار شونده و بسیار منظمی است که به ندرت می‌توان خطایی در آن یافت.
این دقت به دلیل این است که در فرش‌های ماشینی، از دستگاه‌های خاصی برای بافتن فرش استفاده می‌شود که می‌توان الگورتیم و برنامه ریزی مشخصی را برای آن تعیین کرد.
این الگوهای یکنواخت در فرش ماشینی به شکل خطوط، شکل‌های هندسی ساده، روزنه‌ها، گل‌ها و الگوهای دیگر به صورت تناوبی تکرار می‌شوند.
فرش‌های ماشینی معمولاً از الیاف مصنوعی مانند ابریشم مصنوعی، پلی‌استر، نایلون مخلوط با مقداری پشم و فرش‌های دستباف با استفاده از ابریشم، پشم و پنبه ساخته می‌شوند. نوع مواد اولیه این دو نوع فرش باعث به وجود آمدن اولین تفاوت است؛ زیرا فرش‌های ماشینی با الیاف مصنوعی براق‌تر از فرش‌های دستباف دیده می‌شوند.
هنگام رنگرزی نخ‌های فرش دستباف از مواد طبیعی مثل پوست گردو، پوست پیاز، پوست انار، روناس، بلوط و… استفاده می‌شود. این رنگ‌ها نسبت به رنگ‌های فرش ماشینی کمتر نور را منعکس می‌کنند و درخشش غیرطبیعی ندارند. به‌طورکلی به دلیل استفاده از مواد اولیه طبیعی در تهیه فرش دستباف، این فرش دارای لطافت و نرمی بیشتری است که با لمس کردن به‌راحتی قابل‌تشخیص است.
یک راه ساده برای تشخیص فرش دستباف و ماشینی دقت کردن به ریشه و حاشیه‌های فرش است. به طور معمول حاشیه‌ها و ریشه‌های فرش دستباف در ادامه بافت اصلی فرش است اما در فرش‌های ماشینی ریشه‌ها به فرش دوخته شده‌اند.
ابعاد فرش ماشینی معمولا از استاندارد خاصی پیروی می‌کند اما فرش‌های دستباف اغلب در اندازه‌های متفاوت و اغلب کوچک‌تر بافته می‌شوند، به‌ندرت در سایزهای بسیار بزرگ وجود دارند مگر آن که به‌صورت سفارشی و برای موارد خاص مورداستفاده قرار گیرند.
از طرفی وجود چند سانتی‌متر اختلاف در ابعاد بالایی و پایینی فرش دستباف، طبیعی به نظر می‌رسد. اگر می‌خواهید میزان تقارن فرش را بسنجید بهترین راه تا کردن فرش از قسمت طول و عرض است.
ازآنجایی‌که فرش ماشینی توسط ماشین‌های بافندگی بافته می‌شود، خطای انسانی در بافت گره‌ها در آن ایجاد نمی‌شود. اما در بافت فرش دستباف معمولا خطاهایی به هنگام گره زدن به وجود می‌آید که با بررسی پشت فرش به‌راحتی مشخص می‌شوند.
تشخیص سن دقیق فرش دستباف بدون داشتن اطلاعات کافی بسیار دشوار است اما باتوجه‌به نشانه‌های زیر می‌توان تا حدودی عمر و قدمت حدودی یک فرش را تخمین زد:
شیوه بافت
در طول زمان شیوه بافت و نحوه استفاده از فرمول‌ها، الگوها و تکنیک‌های خاص بافت در تغییر می‌کند. با بررسی این موارد تا حدودی می‌توان تشخیص داد الگوی فرش موردنظر متعلق به چه دوره‌ای است.
شدت رنگ
با گذر زمان، رنگ فرش دستباف ممکن است تغییر کند. فرش‌های جدید معمولاً رنگی تازه و شدت رنگ بیشتری دارند، درحالی‌که فرش‌های قدیمی‌تر ممکن است به‌مرورزمان رنگ خود را از دست داده یا کمی خاکی و کم‌رنگ شوند.
فرسودگی، پارگی و اثر رفو شدگی
فرش‌های دستباف قدیمی ممکن است تحت‌تأثیر عوامل محیطی مانند نور، استفاده و فرسایش قرار گرفته باشند و این هامل باعث تغییر در حالت و شکل فرش شود.
زیرا الیاف موجود در فرش با گذر زمان قدری فرسوده می‌شود. اگر الیاف موجود در فرش کاملا سالم و قبراق باشند، می‌توان احتمال داد فرش جدیدتر باشد. اما اگر شکستگی یا خراش موجود در بافت، ظاهری شکننده ایجاد کند می‌توان تخمین زد سن فرش دستباف بیشتر است.
نحوه تشخیص فرش دستباف خوب
ضخامت فرش می‌تواند تأثیر مستقیمی در نرمی و طراحی کلی فرش داشته باشد. فرش‌های با ضخامت کمتر، ظاهری هنرمندانه‌تر، ظریف و سبک دارند. از طرف دیگر، فرش‌های با ضخامت بیشتر دارای حس خوشایند بوده و فشار مناسبی را در زیر پا کنترل می‌کنند. فرش‌های ضخیم به دلیل وجود برجستگی گرمای مطلوبی را در روزهای سرد سال به پا منتقل می‌کنند.
تصمیم اینکه فرش دستباف نازک بهتر است یا ضخیم بستگی به سلیقه و محیطی دارد که می‌خواهید فرش در آن پهن کنید. مثلا در مناطقی از منزل مثل اتاق کودک، راهروها، آشپزخانه و… که فرش پاخور بیشتری دارد، با انتخاب فرش ضخیم میزان ماندگاری آن را برای مدت بیشتری تضمین کرد.
تشخیص فرش دستباف ممکن است در نگاه اول کمی پیچیده به نظر برسد، اما با مشاهده برخی ویژگی‌ها و استفاده از روش‌های خاص تشخیص فرش دستباف و ماشینی امکان‌پذیر می‌شود.
منبع: خوگر