مسجد جامع ساوه با قدمتی یک هزار ساله همراه با ۲۰ مسجد تاریخی کشور، نامزد ثبت در فهرست آثار جهانی شد. اما برای انجام این کار نیاز به اقدامات عمرانی و مرمتی است. این مسجد با گنبد خشتی و گلی، یکی از آثار منحصر به فرد معماری دوره اسلامی به‌شمار می‌رود. مسجد جامع ساوه از یادگارهای تاریخی ایرانیان، هم دوره با مسجد جامع اصفهان و اردستان در دوره سلجوقیان بنا شده است.
برای آشنایی با معماری و تاریخچه مسجد جامع ساوه و اقدامات مورد نیاز و در دست انجام برای ثبت جهانی این اثر بی‌نظیر با ادامه این مطلب از چیدانه همراه باشید.
مسجد جامع ساوه در جنوب شهر ساوه و در انتهای خیابان سلمان ساوجی واقع شده است. این مسجد تماما از خشت و گل ساخته شده و در نوع خود بی‌نظیر است. مسجد جامع ساوه دارای ۲ ایوان، یک صحن و گنبدی در جنوب، یک مناره، شبستان و محراب‌های متعدد و قدیمی تزیین شده با خط کوفی و ۲ محراب با خط ثلث است.
مطلب پیشنهادی: تکیه معاون الملک؛ مشهورترین اثر قاجاری در کرمانشاه
بسیاری از باستان‌شناسان دوره اسلامی، مسجد جامع ساوه را یکی از اولین مساجد ایران می‌دانند. در این اثر تاریخی نشانه‌هایی از سه دوره تاریخی قبل از اسلام، قرون اولیه اسلام و دوران صفوی دیده می‌شود. به‌همین دلیل در سال ۱۳۱۰ به‌عنوان اولین اثر تاریخی استان مرکزی در فهرست آثار ملی کشور به ثبت رسید. به عقیده کارشناسان میراث فرهنگی احتمال می‌رود مسجد جامع ساوه بر روی بنای قدیم‌تری ساخته شده باشد. یعنی از مصالح مسجد قدیمی‌تر یا بنای قدیمی‌تری مانند آتشکده در معماری مسجد شبستانی استفاده شده باشد.
۱۷ لایه تاریخی داخل گنبدخانه و فضای کناری آن گواهی بر این ادعاست. مسجد اولیه در واقع مسجدی شبستانی بوده و عمده مصالح به‌کار رفته خشتی بوده و شواهد حاکی از آن است که دوره ساخت مسجد شبستانی به سبک خراسانی و رازی مربوط به دوران آل‌بویه یا دیلمان است. پس از دوره آل‌بویه و استقرار سلجوقیان، عملیات ساخت ایوان‌سازی و مناره در مسجد جامع ساوه نیز آغاز شد. درواقع از قرن ۶ هجری این مسجد دارای ایوان، گنبد، گنبدخانه و مناره شده است
پس از مدتی مطالبه‌گری برای ثبت جهانی این اثر، ماه گذشته، مدیر پروژه ثبت مساجد ایران در سفری یک روزه به شهرستان ساوه، مقدمات قرارگیری مسجد تاریخی ساوه در فهرست آثار یونسکو را در دستور کار قرار داد. ثبت یک اثر تاریخی در فهرست آثار جهانی علاوه‌بر داشتن ویژگی‌های تاریخی نیازمند انجام برخی اقدامات است. به گفته رییس اداره میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی ساوه، مرمت، تملک اراضی، ایجاد زیرساخت‌های رفاهی ویژه گردشگران و کاوش‌های باستان‌شناسی از اقدامات لازم برای قرار گرفتن مسجد جامع تاریخی ساوه در فهرست یونسکو است.
رضا ایاز با اشاره به اینکه 4 برنامه هم‌اکنون در دستور کار قرار دارد، افزود: با همکاری اداره کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی در تلاش هستیم تمام این مقدمات تا پایان امسال انجام شود. تا پرونده این مسجد همزمان با ۲۰ مسجد تاریخی کشور برای ثبت در فهرست آثار تاریخی جهانی به یونسکو ارسال شود.
مطلب پیشنهادی: واژگان معماری برگردانده شده به فارسی توسط فرهنگستان
مرمت مسجد جامع به عنوان یک طرح اولویت‌دار از سال‌های گذشته در دستور کار قرار گرفته و تاکنون درچند نوبت انجام شده است. امسال نیز ۲۰ میلیارد ریال برای مرمت تزییات کاشی و آجری مسجد جامع و پاکسازی برخی بخش‌ها اعتبار مصوب شده و در آینده نزدیک عملیات اجرایی آغاز می‌شود. تملک سه ملک در حاشیه مسجد از دیگر دستور کارها برای ایجاد مقدمات ثبت جهانی این اثر است. برای تحقق این برنامه هم‌اکنون در حال رایزنی برای تامین اعتبار از محل اعتبارات دولتی و عمومی بین بخشی شهرستان هستیم.
رییس اداره میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی ساوه یادآور شد: در راستای ایجاد امکانات رفاهی، هم‌اکنون طرح سالن جلسات، سرویس‌های بهداشتی و نمازخانه با ۱۵ میلیارد ریال اعتبار تخصیص یافته در حال احداث است. کاوش‌های باستان‌شناسی از دیگر اولویت‌های کاری این اداره است که هم‌اکنون اسکن‌لیزی در محوطه مسجد توسط پیمانکار طرح انجام شده. کاوش‌ها پس از تایید پژوهشکده باستان شناسی وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی آغاز می‌شود.
مسجد جامع ساوه در دوره‌های مختلف تاریخی با اضافه شدن تزئینات و معماری خاص هر دوره همچنان به حیات و کارکرد اصلی خود ادامه داد. اما در دوران پهلوی اول با توجه به رونق مناطق و مساجد مرکز شهر ساوه مانند مجموعه مسجد انقلاب، به‌دلیل تراکم جمعیت و مراکز اقتصادی حول آن، برگزاری آئین‌های مذهبی مانند برگزاری نماز جمعه از مسجد جامع به مسجد انقلاب واقع در میدان انقلاب شهر منتقل شد.
برای آشنایی با اخبار روز معماری ایران مطلب زمان برگزاری مجموعه آزمون‌های نظام مهندسی ساختمان؛ ۴ و ۵ مرداد ماه! را از دست ندهید.
منبع خبر: پایگاه خبری تحلیلی اخبار معماری