تخت جمشید با مجموعه‌ای از چند کاخ تو در تو، در مرکز استان فارس، ۵۷ کیلومتری شیراز و ۱۰ کیلومتری شمال شهرستان مرودشت قرار دارد. در ضلع شرقی مجموعه، کاخ‌ها روی کوه رحمت و سه ضلع دیگر، درون جلگه مرودشت پیش رفته‌اند. این مجموعه در دوره هخامنشیان پارسه، در زبان‌های غربی پرسپولیس یا پرسه‌پلیس، در دوره اسلامی میانه صدستون یا چهل منار و در عصر ساسانی و پهلوی صدستون نامیده می‌شد. تخت جمشید قبل از تخریب در شهر باستانی پارسه در طول سالیان، پایتخت تشریفاتی امپراتوری هخامنشیان بوده و حدود ۲۰۰ سال آباد بوده‌است.
در این مطلب ویدئویی از تخت جمشید قبل از تخریب خواهید دید. همچنین با حکاکی‌ها، کتیبه‌ها و معماری با شکوه پایتخت تشریفاتی هخامنشیان آشنا خواهید شد. پس در ادامه با چیدانه همراه باشید.
بسیاری از آگاهی‌ها در مورد پیشینه هخامنشیان و فرهنگ آن‌ها به‌دلیل وجود سنگ‌نوشته‌ها و گِل نوشته‌هایی است که بر روی دیوارها و لوحه‌های کاخ‌های تخت جمشید حکاکی شده‌اند. پادشاهان ساسانی نیز کتیبه‌هایی در تخت جمشید در کاخ تچر بر جای گذاشته‌اند. پس از ورود اسلام به ایران نیز این مکان محترم شمرده شده و به شخصیت‌هایی چون سلیمان نبی و جمشید ارتباط داده می‌شد. عضدالدوله دیلمی در تخت جمشید دو کتیبه به خط کوفی برجای گذاشته است. کتیبه‌های دیگری به عربی و فارسی در تخت جمشید وجود دارد که جدیدترین آن مربوط به دوره قاجار است. این کتیبه که به فرمان مظفرالدین شاه قاجار نوشته شده، در دیوار شمالی کاخ تچر قرار دارد.
صدها سال پس از حمله اسکندر و اعراب و در زمانی که یاد و خاطره پادشاهان هخامنشی فراموش شده بود، مردمی که از نزدیکی خرابه‌های پارسه عبور می‌کردند، تصاویر حکاکی شده تخت شاهی را می‌دیدند که روی دست مردم بلند شده و از آنجا که نمی‌توانستند خط میخی کتیبه‌های حک شده روی سنگ‌ها را بخوانند، گمان می‌کردند، این همان اورنگ جمشید است که فردوسی در شاهنامه از آن یاد کرده. به‌همین دلیل نام این مکان را تخت جمشید گذاشتند. بعدها که باستان‌شناسان توانستند خط میخی کتیبه را ترجمه کنند، متوجه شدند که نام اصلی آن پارسه بوده است. کتیبه بزرگ داریوش بزرگ بر دیوار جبهه جنوبی تخت جمشید، آشکارا گواهی می‌دهد که در این مکان هیچ بنایی از قبل وجود نداشته است.
مطلب پیشنهادی: اتومیوم بلژیک، از عجیب‌ترین معماری‌های جهان
بنیان‌گذار تخت جمشید داریوش بزرگ بود، اما پس از او پسرش خشایارشا و نوه‌اش اردشیر یکم با افزودن بناهایی، این مجموعه را گسترش دادند. اردشیر سوم نیز تعمیراتی در تخت جمشید انجام داد. معماران، هنرمندان و متخصصان در ساخت تخت جمشید از ملل مختلف زیر نفوذ شاهان هخامنشیان مانند آشوریان، مصریان، اوراتوئیان، بابلیان، لودیان، ایونیان، هندوان و سکائیان تشکیل می‌شدند. براساس خشت‌نوشته‌های کشف شده در تخت جمشید در ساخت این بنای باشکوه زنان و مردان بی‌شماری شرکت داشتند که علاوه بر دریافت حقوق از مزایای بیمه کارگری نیز استفاده می‌کردند.
طبق مطالعات دشت تخت جمشید، شامل ۳۹ قرارگاه مسکونی بوده و در دوره هخامنشیان حدود ۴۳٬۶۰۰ نفر جمعیت داشته است. وسعت کامل کاخ‌ها ۱۲۵ هزار مترمربع است. تخت جمشید روی صفه یا سکوی سنگی با ارتفاع بین ۸ تا ۱۸ متر بالاتر از سطح جلگه مرودشت، واقع شده است. ابعاد مجموعه ۴۵۵ متر جبهه غربی، ۳۰۰ متر جبهه شمالی، ۴۳۰ متر جبهه شرقی و ۳۹۰ متر جبهه جنوبی است. همچنین طول تخت جمشید برابر با طول آکروپولیس آتن، اما عرض آن چهار تا پنج برابر آکروپولیس است.
قدیمی‌ترین بخش تخت جمشید براساس یافته‌های باستان‌شناسی مربوط به سال ۵۱۸ پیش از میلاد است. در منابع متعدد و گوناگون تاریخی آمده، که ساخت تخت جمشید به عنوان پایتخت جدید هخامنشیان در پارسه در حدود ۲۵ سده پیش در دامنه غربی کوه رحمت، میترا یا مهر، در زمان داریوش بزرگ آغاز شد. ساخت این مجموعه بزرگ و زیبا بنا به روایتی ۱۲۰ سال به طول انجامیده. نسبت ارتفاع سردرها به عرض آن‌ها و همین‌طور نسبت ارتفاع ستون‌ها به فاصله بین دو ستون در تخت جمشید، نسبت طلایی است. نسبت مهمی در هندسه که در طبیعت وجود دارد. این نشانگر هنر ایرانیان باستان در معماری است.
مطلب پیشنهادی: معماری متفاوت یک مسجد در غزه!
مجموعه کاخ‌های تخت جمشید، در سال ۳۳۰ پیش از میلاد به دست اسکندر مقدونی به آتش کشیده شد و تمام بناهای آن به صورت ویرانه درآمد. بنای مدخل اصلی تخت جمشید معروف به کاخ آپادانا از بناهای برجا مانده و نیمه‌ویرانه است که شامل یک تالار مرکزی با ۳۶ ستون و 3 ایوان ۱۲ ستونی در قسمت‌های شمالی، جنوبی و شرقی است که ایوان‌های شمالی و شرقی آن به‌وسیله پلکان‌هایی به حیاط‌های مقابل متصل و مربوط می‌شود. بلندی صفه در محل کاخ آپادانا ۱۶ متر و بلندی ستون‌های آن ۱۸ متر است.
معماری مجموعه تخت جمشید یا پارسه در استان فارس و شهر شیراز، نشان از ابهت و شکوه پادشاهان هخامنشی و فرهنگ و هنر آن دوران است. این مجموعه به‌دست اسکندر مقدونی به آتش کشیده شد و جز کاخ نیمه ویرانه آپادانا، باقی مجموعه تقریبا از بین رفت. تخت جمشید در فهرست آثار تاریخی ایران و نیز در فهرست میراث جهانی یونسکو به ثبت رسیده‌است براساس شواهد و مدارک و یافته‌های باستان شناسان در ویدئویی تخت جمشید قبل از تخریب بازسازی شده. ویدئویی حیرت انگیز که نشان از شکوه این بنا دارد.
برای آشنایی با معماری شهرهای تاریخی زیبای دنیا مطلب معماری بی‌نظیر شهر تاریخی صنعای یمن! را از دست ندهید.