حمام مهدی قلی بیک یکی از جاذبه های گردشگری مشهد می باشد که در وسط بازار بزرگ آن واقع شده است. قدمت این حمام به دوره صفویه باز می گردد و همانند سایر حمام های عمومی که در آن دوران ساخته می شد دارای معماری بی نظیر و نقوش و زیبایی های خیره کننده ای می باشد.ویژگی های منحصر به فرد این حمام آن را به یکی از زیبا ترین حمام های تاریخی ایران تبدیل کرده است.
این حمام که از حمام های مشهور مشهد محسوب می گردد در سال 1027 هجری قمری به دستور مهدی قلی بیک ساخته شد و آن را وقف امام رضا کردند. در این بنای تاریخی سقف زیبا و نقاشی شده به همراه کاشی کاری هایی که در آن به کار رفته است بیش از هر بخشی خود نمایی می کند. حمام مهدی قلی بیک که در کنار مسجدی با همان نام واقع شده امروزه به موزه مردم شناسی مشهد تبدیل گردیده است.
قرار گیری این حمام در نزدیکی حرم امام رضا (ع) باعث شده که افراد زیادی از آن بازدید نمایند. علاوه بر نقاشی 13 لایه زیبا و با شکوهی که در سقف این حمام خود نمایی می کند، سیستم گرمایش از کف آن نیز از دیگر دلایل شهرت آن و نشان علم و دانش معماران ایرانی می باشد.
در گذشته این حمام عمومی مراجعه کنندگان بسیاری داشت اما با لوله کشی آب در بیشتر منازل دیگر افراد کمتر برای حمام کردن از حمام عمومی استفاده می کردند. در نتیجه این بنا به مرور به حمامی متروکه تبدیل شد. پس از این اتفاق سازمان میراث فرهنگی و صنایع دستی آستان قدس رضوی تصمیم گرفت که با هدف تبدیل آن به موزه مردم شناسی این بنا را مورد مرمت و بازسازی قرار دهد.
حمام مهدی قلی بیک از بخش های مختلفی تشکیل شده است که در هر قسمت آن معماری بی نظیر ایرانی به چشم می خورد و فوق العاده زیبا است. در قسمت ورودی این حمام دالان کوچکی واقع شده است و پس از آن پله هایی جهت ورود به هشتی تعبیه شده است. نقشه ای از تمامی بخش های حمام بر روی یکی از دیوارهای قسمت ورودی آن نصب شده است تا بازدیدکنندگان راحت تر بتوانند از تمامی بخش ها دیدن نمایند.
سربینه در قسمت سمت راست هشتی واقع شده است که سقف آن مملو از نقوش و کاشی کاری های بسیار زیبا و رنگی می باشد. از زیباترین قسمت های سربینه می توان به ساروج بری و گچ بری های 28 لایه آن اشاره نمود که در 13 لایه آن شاهد نقاشی های بسیار زیبایی هستیم. قوس هایی که در این
بخش قرار دارد برگرفته ازسبک معماری اصفهان می باشد و از نوع 5 و 7 شاخ بزی است. از 4 صفه ای که در این بخش واقع شده است یک صفه مختص شاه نشین و مابقی به رختکن اختصاص دارند. از نقوش زیبایی که سقف گنبدی بنا را پوشش داده اند می توان به نقوش زیبایی از رستم و سهراب و سایر نقش های انسان های معمولی اشاره نمود.
در سقف حمام نورگیرهایی به نام گلجام تعبیه شده است که نور حمام به وسیله آن تامین می گردد و معمولا با توجه به زاویه تابش آفتاب در ساعات مختلف شبانه روزبخش های مختلفی از حمام روشن می شود و سایر بخشش ها تاریک خواهند بود.
هشتی پس از سربنیه واقع شده است و در آن حوض پر آب و زیبایی وجود دارد. از این حوض مملو از آب سرد، افراد جهت شستشوی پای خود پس از خروج از گرمخانه استفاده می کنند.
گرمخانه مهم ترین بخش این حمام است که شستشو و استحمام در آن صورت می گیرد. البته افرادی که بیماری های مسری داشتند نمی توانستند از این گرمابه استفاده نمایند و برای آن ها اتاقی در کنار گرمخانه تعبیه شده بود. در گرمخانه چهار ستون وجود دارد و بر روی آن نیز سقفی گنبدی شکل واقع شده است.
گرمای حمام از طریق آتش خانه آن تامین می گردد و ساخت حمام به گونه ای انجام شده است که دود ناشی از سوختن هیزم ها به راحتی از حمام خارج می شود. از طرفی گرمای کف حمام نیز از طریق همین آتش خانه تامین می شود.
از دیگر بخش های حمام مهدی قلی بیک می توان به چاله حوض اشاره نمود که در مقایسه با سایر حمام ها دارای ابعاد بزرگ تری است و صرفا به منظور آب تنی مورد استفاده قرار می گرفت.
همانطور که در بالا اشاره کردیم این بنا پس از مدت طولانی به موزه مردم شناسی تبدیل شد و از آن به منظور نمایش و نگهداری اشیا ارزشمند مربوط به آن زمان استفاده می کردند. قدمت اشیا موجود در این موزه به 400 سال پیش باز می گردد و از جمله آن ها می توان به کمان های چوبی، لوازم حمام، وسایل آرایش، پوشاک، غرفه روشنایی، پوشاک، غرفه حنابندان و … اشاره نمود.
تمامی اشیا موجود در موزه از زمان صفویه وقف امام رضا شده بودند و به منظور نمایش در این موزه نگهداری می شوند. علاقمندان به تاریخ و تمدن ایران می توانند برای تماشای این اشیای ارزشمند به موزه مردم شناسی مشهد مراجعه نمایند.