خانه لاری‌ها از جمله بناهای تاریخی و جاهای دیدنی یزد محسوب می‌شود که هر سال پذیرای گردشگران بسیاری از سراسر ایران و جهان است. خانه لاری‌ها شامل ۶ باب خانه با معماری ویژه خانه‌های کویری است. این خانه در محله قدیمی فهادان قرار دارد. این عمارت که قدمت آن به دوره قاجار می‌رسد، با شماره ثبت ۱۷۸۳ در بهمن سال ۱۳۷۵ هجری شمسی به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسید.
عمارت‌های تاریخی و بادگیرها چیزهایی هستند که در گوشه‌گوشه یزد دیده می‌شوند و به نوعی نماد این شهر به شمار می‌روند. کوچه‌پس‌کوچه‌های محله فهادان بهترین مکان شهر برای لمس گذشته آن هستند. درب خانه‌های تاریخی در این محله توجه هر کس را به خود جلب می‌کند و در میان آن‌ها خانه لاری‌ها از همه دلبرتر است. با قدم گذاشتن به درون این خانه، ویژگی‌های معماری یزدی را در جای‌جای آن می‌بینید.
این خانه در زمان سلطنت قاجاریه محل سکونت لاری‌های مهاجری بود که حدود ۲۷۰ سال پیش برای تجارت به شهر یزد مهاجرت کرده بودند و تا اواخر دوران پهلوی نیز محلی برای سکونت اعیان و اشرافیان بود.
اما پس از آن به دلایل موروثی این خانه به مدت تقریبا ۵۰ سال از رونق افتاد و به صورت متروکه رها شد که باعث شد قسمت‌هایی از آن تخریب شود. بعدها خانه لاری‌ها در سال ۱۳۶۳ توسط میراث فرهنگی خریداری شد و با همت این سازمان بخش‌های آسیب دیده مورد بازسازی قرا گرفت. امروزه علاوه بر بازدید از قسمت‌های این خانه می‌توانید از اسناد ملی که در آن قرار گرفته نیز دیدن کنید.
از همان بدو ورود به خانه محو تماشای درها، پنجره‌ها، ارسی‌ها و اتاق‌های آینه‌کاری و نقاشی شده آن می‌شویم که یکی از نمونه‌های زیبا و عالی خانه‌های اعیانی قرن سیزدهم را به تصویر می‌کشند. تزیینات آینه‌کاری و گچ‌بری نشان از لوکس بودن عمارت دارند. شیشه‌های رنگی و پنجره‌های ارسی نیز ظاهری دلفریب به این خانه داده و دل‌نشینی فضا را دو چندان کرده‌اند.
معماری خانه لاری‌ها به گونه‌ای است که در آن سعی شده به فضاهای خصوصی احترام گذاشته شود، همبستگی بین این فضاها حفظ شود و قسمت‌های اصلی سکونت از نگاه نامحرمان دور بماند.
در بخش اصلی خانه با حیاط بزرگی روبه‌رو می‌شوید که در وسط آن حوضی زیبا جا خوش کرده است. بر روی این حوض تخت چوبی با ارتفاع سه پله قرار گرفته که به آن سایه نشین می‌گویند و در واقع ایده‌ای مناسب برای نجات از گرمای یزد به خصوص در فصل تابستان و بدون امکاناتی مانند کولر بوده است. در قسمت دیگری از این خانه ایوانی دیده می‌شود که با ارتفاع زیادی از زمین ساخته شده است تا با افتادن سایه این ایوان بر خانه اعضای خانه را از گرمای هوا دور نگه می‌داشت. در دو طرف این ایوان اتاق‌هایی را می‌بینیم که به همدیگر راه دارند.
این اتاق‌ها در دو طبقه قرار گرفته اند و پنجره و درهای آن رو به ایوان باز می‌شود. دومین موردی که بعد از ورود به خانه نگاه شما را جلب می‌کند بادگیر بلندی است که در پشت دیوار ایوان قرار گرفته است. هرچند خانه لاری‌ها دارای بادگیرهای متعددی است اما بادگیر اصلی در پشت ایوان قد علم کرده است.
اتاق‌ها نیز با ارتفاع مشخصی از کف ساخته شده‌اند. که هرکدام دارای نامی است و با درهایی به یکدیگر راه دارند. سقف اتاق‌های خانه لاری‌های یزد با تیرهای چوبی می‌باشد که روی آن کچ کاری و نقاشی شده است. هر اتاق دارای کاربری خاصی بوده است به عنوان مثال اتاق سه دری برای کودکان و اتاق پنج دری برای خانواده. از میان اتاق‌های این عمارت اتاق آینه به دلیل نقاشی های زیبایی که روی سقف دارد و آینه کاری‌های زیبایش معروف‌تر است.
در زمان‌های قدیم و نبود امکاناتی مانند یخچال، برای نگهداری از مواد غذایی مانند گوشت و حبوبات، اتاقی وجود داشت به نام سرداب که در زیر خانه قرار داشت استفاده می‌شد. همچنین از استفاده‌های دیگر این اتاق بهار خواب است.
جالب است بدانید قسمت‌های خدماتی مانند اصطبل، و مطبخ، انبار به حیاط راه ندارند و مستقیما به بیرون راه دارند و این نشان دهنده هوشمندی معماران گذشته است.
منبع: سلام نو