طراحی مدرسه جدگال چابهار، از فراخوان یک سازمان مردم نهاد (NGO) که در ساخت مدرسه فعالیت می‌کردند، آغاز شد. و به درخواست مردم و معلمین روستای سیدبار جدگال در بخش پلان، ۱۰۰ کیلومتری شهر چابهار آغاز شد. ابتدا بررسی‌های منطقه‌ای و نیازمندی‌های آنها، وضع موجود و شرایط محل مدرسه انجام شد و در سال 2020 ساخته شد. معمار اصلی پروژه آرش علی‌آبادی است که با تیم همراه خود حدود ۳ سال برای طراحی این مدرسه ابتدایی زمان گذاشته است. خاص‌ترین مدرسه دنیا در چابهار به دلیل ساخت و معماری متفاوت‌اش و الگوهای به‌کار گرفته شده و ایده‌های طراحی و ساختش شهرتی جهانی دارد.
در این مطلب از چیدانه معماری خاص‌ترین مدرسه دنیا در چابهار، ویژگی‌ها، سازه، ایده شکل‌گیری و الگوی مشارکتی ساخت مدرسه جدکال چابهار بررسی می‌شود. پس در ادامه با ما همراه باشید.
با توجه به محدودیت بودجه و اینکه مدرسه توسط گردآوری پول خیرین ساخته می‌شد. از ابتدا بنای کار صرفا براساس ساخت و هدیه یک مدرسه به اهالی روستا قرار داده نشد. بلکه براساس الگوی مشارکت، توسعه پایدار و ایجاد زیر ساخت اجتماعی، فرهنگی و اقتصادی کار شروع شد. مدرسه با ایده تبدیل شدن به کانون توسعه روستا و حوزه اطراف آن طراحی شد و نه تنها به‌عنوان مکانی برای آموزش بچه‌ها که فضایی برای آموزش و گردهمایی همه ساکنین روستا در نظر گرفته شد. در این راستا ابتدا با مشارکت تسهیل‌گران اجتماعی کارهای زیر ساختی در روستا انجام شد.
مانند انجام کارهای مشارکتی و دعوت اهالی برای حفظ بهداشت و نظافت روستا، ایجاد سپتیک فاضلاب و همچنین راه‌اندازی کارگاه سوزن دوزی و صفحه اینستاگرام بانوک برای معرفی و فروش محصولات آنها. به این ترتیب نه تنها قشر بانوان روستا وارد فعالیت‌های اجتماعی تاثیرگذار شدند بلکه موجب دیده شدن آنها در روستا و موثر بودن حضورشان در لایه‌های اجتماعی و اقتصادی روستا شد. همچین در راستای مشارکت هر چه بیشتر، اهالی روستا در روند ساخت پروژه به عنوان نیروی کاری کمک کردند. همچنین با کمک‌های مالی، هر خانواده و از طریق فروش سوزن‌دوزی در ساخت پروژه مشارکت کردند بنابراین مدرسه با مشارکت همگانی و تعلق خاطر جمعی ساخته شد.
مطلب پیشنهادی: تصاویری از مدرن‌ترین غاری که وسط جنگل طراحی شد!
مدرسه روستای سیدبار با زیر بنای ۴۷۰ مترمربع شامل ۴ کلاس ابتدایی با ابعاد متفاوت و با قابلیت همپوشانی و ادغام در هم است. همچنین یک کتابخانه و یک سالن چند منظوره به‌عنوان سالن اجتماعات، امتحانات و کارگاه سوزن‌دوزی بانوک، حیاط‌های فرعی و اصلی دارد. این مدرسه در نهایت با هدف تبدیل شدن به مرکز محله و مرکز آموزش و فرهنگ‌سازی کل روستا طراحی شده است.
این مدرسه با توجه به جمعیت دانش‌آموز و معلم در روستا و طبق ضوابط نوسازی مدارس، نیاز به ۴ کلاس داشت. در طراحی، هر دو کلاس در ابعاد متفاوت به هم مرتبط شد. در کلاس بزرگ‌تر فضای بینابینی وجود دارد که دانش‌آموزان کلاس کوچک هم می‌توانند در آن حضور داشته باشند. و از آموزش توسط یک معلم به دلیل محدودیت تعداد معلم بهره‌مند شوند و هم با سال بالایی‌ها در تعامل باشند.
فرم دایره شکل حیاط مدرسه و نحوه قرارگیری کلاس‌ها با ایده آموزش به معنای یادگیری کنار هم، بدون سلسه مراتب و دموکرات شکل گرفت. چرخش کلاس‌ها و اتصال آنها از گوشه به یکدیگر علاوه‌بر ایجاد گردش هوا بین کلاس‌ها، حیاط‌های کوچکی را نیز بین هر کلاس برای کارهای گروهی و فعالیت‌های بیرون تولید کرد. در نهایت با این سازماندهی به یک حیاط مرکزی به‌عنوان محل تجمع دانش آموزان مدرسه و مردم روستا، یک فضای گردشی پیرامونی بین دیوار و کلاس‌ها و حیاط‌های خصوصی شکل گرفت.
مفهوم دیوار به‌طور مرسوم در مدارس به‌عنوان حفاظ، جداکننده و حصار است که در این پروژه به دلیل قرارگیری آن در دشتی وسیع، دیوار مدرسه، به‌عنوان یک پوسته متخلخل، دعوت‌کننده و بازیگوش طراحی شده است. گشودگی‌های دیوار طوری است که از پنجره کلاس‌ها فرم دیوار و امتداد دید به سمت دشت وجود دارد. همچنین گشودگی‌ها با ابعاد مختلف امکان ورود و حضور در مدرسه را از جهات مختلف برای دانش آموزان فراهم می‌کند. با افزایش ضخامت دیوار در ورودی علاوه بر ایجاد عمق در طاق‌های ورودی و دعوت‌کنندگی در لحظه ورود، عملکرد‌های خدماتی مانند سرایداری، بوفه و انبار در دل دیوار قرار داده شد.
سازه مدرسه جدگال با توجه به ضوابط نوسازی مدارس و ضدزلزله بودن با سیستم ICF با استفاده از پنل‌های پلی‌استایرن EPS، پروفیل‌های گالوانیزه و بتن مسلح و بدون ستون به‌واسطه وجود فرم‌های منحنی شکل، ساخته شد. پوشش نهایی از متریال نیمه بومی با ترکیبی از سیمان و خاک منطقه یعنی سیمگل است که جلوی خوردگی سنتی نما توسط باران و سیلاب را می‌گیرد و با رنگ و بافت محیط یکی است.
مطلب پیشنهادی: خانه‌ای روی صخره؛ اجرای خلاقانه روی شیب 42 درجه!
در طراحی مدرسه جدگال چابهار، آموزش امری دیالوگ محور، دو طرفه و مشارکتی دیده شد، بنابراین فضاهای مرسوم مدرسه که بستر این نگرش هستند، بر این اساس ساماندهی شدند. دیوار مدرسه از دیوار جداکننده به مفهوم پوسته تغییر داده شده و به‌عنوان جداره‌ای متخلخل، بی‌مرز، دعوت‌کننده و شاد معرفی شده است. حیاط برای تجمع، فرهنگ تجمع و دیالوگ، کلاس به‌منظور از بین بردن سلسه مراتب و پرسشگری که ساده‌ترین مفهوم مدرسه یعنی “با هم بودن" است، طراحی شده. طراحان بر این باور بودند که مدرسه به فضایی برای پرورش فکر، خلاقیت و آزاد اندیشی تبدیل شود.
مدرسه معروف جدگال در سیدبار چابهار به دلیل ساخت و معماری متفاوت‌اش، شهرتی جهانی دارد و یکی از متفاوت‌ترین مدارس ایران و جهان است. به تازگی هم در بین نامزدهای نهایی جایزه عکاسی معماری جهان، عکسی از این مدرسه معروف دیده می‌شود.
برای آشنایی با معماری دیگر بناهای معروف و متفاوت در ایران مطلب طراحی ایستگاه مترو جهاد، برنده جایزه دیزین 2023 را از دست ندهید.