معماری خانه های ایرانی قدیمی همیشه الهام بخش نسل جدید معماران ایران بوده است. خانه هایی که اندرونی و بیرونی داشتند، سردر، سکو، دالان، هشتی و حیاط های بزرگ و باصفا، از اجزای جدانشدنی آن ها بودند. در این مقاله به معماری خانه قدیمی و به ویژه سبک های معماری خانه های ایرانی در گذشته می پردازیم.
سکوها در معماری خانه ویلایی قدیمی در دو سوی در ورودی قرار داشتند. از این سکوها برای استراحت هنگام انتظار، برای نشستن و گفت وگو با همسایه ها استفاده می شد.
این سردر هلال تزئینی بالای در و تنها در قسمت نمای خانه بود. اغلب کاشی کاری شده و طوری ساخته می شد که در زمستان ها مانع ریزش برف و باران و در تابستان ها مانع تابش مستقیم آفتاب بود.
در بیشتر خانه های سنتی با معماری خانه ویلایی قدیمی درهای ورودی دو لنگه و چوبی هستند. هر لنگه کوبه ای هم دارد. خانم ها حلقه ای را به صدا در می آوردند که صدای زیری داشت. مردها هم کوبه ای چکشی را که صدای بمی داشت.
در بیشتر خانه های سنتی با معماری خانه ویلایی قدیمی درهای ورودی دو لنگه و چوبی هستند. هر لنگه کوبه ای هم دارد. خانم ها حلقه ای را به صدا درمی آوردند که صدای زیری داشت. مردها هم کوبه ای چکشی را که صدای بمی داشت.
دالان در معماری خانه ویلایی قدیمی راهروی باریکی بود که فرد وارد شونده را با پیچ وخمی از هشتی به حیاط خانه هدایت می کرد. پیچ وخم دالان برای رعایت حریم خصوصی خانه بود تا عابر نتواند به سرعت متوجه فعالیت های جاری در حیاط شود.
حیاط در خانه های قدیمی مرکز و قلب ساختمان بود. حیاط مرکزی همراه با ایوان در هر سمت، ویژگی معماری خانه ویلایی قدیمی در ایران بود. البته این امکان وجود داشت که حیاط از نظر هندسی مرکز خانه نباشد، اما از نظر زندگی و انجام فعالیت ها مرکز خانه محسوب می شد.
در معماری خانه قدیمی ایرانی، حوض و باغچه معتبرترین عناصر حیاط سازی بودند.
تالار در معماری خانه های ایرانی اغلب فضایی با تزئینات بسیار زیبا و پرکار بود: با گچ بری، آینه کاری، نقاشی روی گچ، مقرنس و نقاشی روی چوب تزئین می شد. این اتاق ها با ارسی های ۵ دری یا ۷ دری رو به حیاط خانه بوده و برای پذیرایی از مهمانان محترم بودند.
نشیمن اتاق هایی بودند که اهمیت کمتری نسبت به تالار داشتند. نشیمن ها از اتاق های ساده مهم تر بودند، چون محل تجمع افراد خانواده و مهمان های بسیار نزدیک به حساب می آمدند. این اتاق ها از نظر تزئینات بسیار ساده بودند.
آشپزخانه در معماری خانه های ایرانی به طور معمول مربع یا مستطیل بود. نزدیک آب انبار و چاه آب قرار داشت. در آشپزخانه، محلی برای پخت و پز، ذخیره چوب و تنور پخت نان و درون دیوار آن، تاقچه ای برای قرار دادن ابزار آشپزی و غذا تعبیه شده بود.
در معماری خانه های ایرانی سرویس های بهداشتی در سطح پایین تری قرار می گرفتند؛ به دو دلیل:
نور در معماری سنتی خانه های قدیمی ایرانی یکی از عناصر بسیار تاثیر گذار در معماری سنتی می باشد. این نور بخصوص در بناهای مذهبی و شیشه ای جلوه دوچندانی دارد. نورپردازی به دو صورت طبیعی و مصنوعی تامین می شود.
معمولا در این معماری سعی بر این بود که بنا به گونه ای ساخته شود که نور به فضاهای داخلی هدایت شود. این نور معمولا از طریق ایجاد پنجره های مشبک و نورگیرهایی که به صورت عمودی و افقی ایجاد می شدند، تامین میشد. هم چنین کنترل این نور نیز به وسیله سایه بان های مختلف انجام میشد.
با هم ویدیویی از نمونه‌ای از این معماری دوست داشتنی ببینیم: