شستن فرش دستباف در خانه به عنوان یک روش برای حفظ زیبایی و کیفیت فرش‌های دستباف، اهمیت زیادی دارد. فرش‌های دستباف به عنوان نمادی از هنر و اصالت ایرانی، با طراحی‌های پیچیده و الیاف طبیعی خود، نیازمند مراقبت ویژه هستند. این فرش‌ها با توجه به ارزش بالایی که دارند، باید به‌طور منظم شسته شوند تا از آسیب دیدن و از بین رفتن زیبایی آن‌ها جلوگیری شود. یکی از نکات اساسی در شستن فرش دستباف در خانه، انتخاب شوینده‌ای مناسب است که با الیاف طبیعی فرش سازگار باشد و هیچ آسیبی به آن وارد نکند. در این مقاله، به صورت گام به گام، تمامی مراحل صحیح شستن فرش دستباف در خانه را بررسی خواهیم کرد تا فرش شما همچنان درخشان و سالم باقی بماند.
مراحل اصلی شستن فرش دستباف در خانه شامل غبارگیری، انتخاب محلول شستشو، و استفاده از شوینده مناسب است. پیش از هر چیز، باید به تست ثبات رنگ فرش پرداخته شود تا از آسیب به رنگ‌های آن جلوگیری شود. علاوه بر این، استفاده از محلول‌های لکه‌بر مناسب برای لکه‌های قدیمی ضروری است. نکات دیگری همچون انتخاب محل مناسب برای شستشو و تنظیم دمای آب نیز بسیار مهم هستند تا فرش شما به‌درستی شسته شود و هیچ‌گونه آسیبی نبیند.
برای شستن فرش‌های دستباف در خانه، باید به تمام جزئیات توجه داشته باشید. به‌ویژه استفاده از شوینده فرش مناسب که برای فرش‌های دستباف طراحی شده باشد، به حفظ سلامت فرش کمک می‌کند. به علاوه، شستشوی صحیح و منظم، موجب افزایش طول عمر و حفظ ظاهری زیبا برای فرش‌های دستباف خواهد شد. برای به دست آوردن بهترین نتیجه، استفاده از شوینده‌های مخصوص شوینده فرش و مبل که مناسب فرش‌های دستباف هستند، توصیه می‌شود تا آسیبی به الیاف طبیعی وارد نشود.
یکی از مهم‌ترین مراحل پیش از شستشوی فرش دستباف، غبارگیری صحیح آن است. وجود گرد و غبار در میان تار و پود فرش نه‌تنها شستشو را دشوار می‌کند، بلکه در صورت مخلوط شدن با آب، تبدیل به گل شده و در عمق بافت فرش نفوذ می‌کند. این امر می‌تواند موجب پوسیدگی و کاهش دوام فرش در طول زمان شود. غبارگیری علاوه بر اینکه فرش را برای شستشو آماده می‌کند، به حفظ شفافیت و رنگ‌های زنده آن نیز کمک می‌کند. بنابراین، این مرحله را نمی‌توان نادیده گرفت یا به صورت ناقص انجام داد.
غبارگیری دستی یکی از روش‌های سنتی و ساده برای زدودن گردوغبار از فرش است. برای این منظور، ابتدا فرش را به‌آرامی تکان دهید تا گردوغبار سطحی آن خارج شود. سپس با یک چوب نرم و سبک به پشت فرش ضربه بزنید. دقت داشته باشید که شدت ضربات نباید آن قدر زیاد باشد که به بافت فرش آسیب برساند، به ویژه اگر فرش قدیمی، کهنه یا مرمت شده باشد. در ادامه، با یک جارو چوبی نرم، سطح فرش را در جهت خواب آن جارو بزنید. این کار به خروج ذرات گرد و غبار عمیق‌تر کمک می‌کند و آسیبی به تار و پود فرش وارد نمی‌شود. بهتر است این کار را در محیط باز و تمیز انجام دهید.
در کنار روش دستی، غبارگیری مکانیکی که معمولاً در قالیشویی‌های حرفه‌ای انجام می‌شود، راهکاری کارآمدتر و دقیق‌تر است. در این روش، از دستگاه‌های پیشرفته‌ای استفاده می‌شود که گردوغبار را به‌صورت کامل از عمق بافت فرش خارج می‌کنند. این روش برای فرش‌هایی که آلودگی زیادی دارند یا مدت‌هاست استفاده نشده‌اند، بسیار مؤثر است. انجام این فرآیند در منزل ممکن نیست و نیاز به تجهیزات خاصی دارد. غبارگیری مکانیکی علاوه بر حذف کامل گرد و غبار، فرش را برای شستشوی بهتر آماده می‌کند و از تشکیل گل در تار و پود آن جلوگیری می‌نماید.
پیش از شروع شستشو، فرش را کاملاً آماده کنید. ابتدا با یک جاروبرقی یا جارو دستی، گردوغبار سطحی آن را بزدایید. اگر فرش دارای لکه‌های قدیمی یا شیء تیز و برنده‌ای است، ابتدا این مشکلات را برطرف کنید. فرش‌هایی که دچار پارگی یا پوسیدگی هستند، باید پیش از شستشو تعمیر شوند. در غیر این صورت، آسیب‌ها در حین شستشو بیشتر شده و ممکن است به فرش خسارت جدی وارد شود.
پیش از شستشوی فرش دستباف، انجام تست ثبات رنگ ضروری است. برخی از فرش‌های دستباف، به ویژه آن‌هایی که رنگ‌های تیره دارند، ممکن است در تماس با آب یا مواد شوینده رنگ پس بدهند. برای این منظور، یک دستمال سفید تمیز را با آب نیمه گرم مرطوب کنید و روی گوشه‌ای از فرش بکشید. اگر دستمال رنگی شد، به این معناست که فرش رنگ پس می‌دهد و باید با احتیاط بیشتری شسته شود. در چنین مواردی، بهتر است شستشوی فرش به قالیشویی‌های تخصصی سپرده شود. در غیر این صورت، رنگ‌ها در بخش‌های روشن فرش نفوذ کرده و ظاهر آن را مخدوش خواهند کرد.
محل شستشوی فرش باید به گونه‌ای انتخاب شود که فرآیند شستشو را تسهیل کند و از آسیب به فرش جلوگیری نماید. بهتر است این محل دارای سطحی صاف، سخت و کمی شیب‌دار باشد تا آب‌های آلوده به‌راحتی از فرش تخلیه شود. سطوحی مانند موزاییک یا سیمان گزینه‌های مناسبی هستند. از پهن کردن فرش روی سطوح زبر، سنگلاخی یا آلوده خودداری کنید، زیرا ممکن است به تار و پود آن آسیب وارد شود. همچنین، اطمینان حاصل کنید که محیط انتخابی تمیز و عاری از گل و لای باشد.
انتخاب دمای مناسب آب یکی از مهم‌ترین اصول شستشوی فرش دستباف است. استفاده از آب سرد یا ولرم برای شستشو توصیه می‌شود. آب گرم می‌تواند باعث شل شدن بافت‌های فرش و تغییر ماهیت رنگ‌ها شود. همچنین در فرش‌هایی که رنگ دهی دارند، آب گرم باعث تثبیت رنگ‌های ناخواسته در بخش‌های روشن‌تر می‌شود. بنابراین، برای محافظت از بافت و رنگ فرش، از آب با دمای مناسب استفاده کنید.
برای شستشو، فرش را روی سطح مناسب پهن کنید و جریان آب را به‌صورت دوش روی آن بگیرید. سپس با یک برس نرم و تمیز، مواد شوینده را به آرامی و در جهت خواب فرش روی آن بمالید. دقت کنید که فشار زیادی به برس وارد نکنید تا به بافت فرش آسیبی نرسد. اگر لکه‌ای به سختی پاک می‌شود، می‌توانید آن را با دقت بیشتری تمیز کنید، اما از حرکات خشن بپرهیزید.
فرش‌های دستباف از الیاف طبیعی نظیر پشم، پنبه و ابریشم تهیه می‌شوند که این ویژگی آن‌ها را در برابر شوینده‌های قوی و قلیایی آسیب‌پذیر می‌کند. به همین دلیل استفاده از پودرهای شستشوی دستی نیز توصیه نمی‌شود، زیرا این مواد می‌توانند الیاف فرش را خشک و مجعد کنند و به مرور به کیفیت و زیبایی آن آسیب برسانند.
بهترین گزینه برای شستشوی این نوع فرش‌ها، شامپو فرش یا مایع ظرفشویی ملایم است که به الیاف طبیعی آسیب نمی‌زند. برای آماده‌سازی محلول شستشو، مقدار مناسبی از شامپو فرش یا مایع ظرفشویی را در یکی دو لیتر آب حل کنید و برای افزایش کارایی و کمک به تثبیت رنگ‌ها، کمی نمک به آن بیافزایید. پس از آماده سازی محلول، آن را به‌آرامی هم بزنید تا کاملاً یکنواخت شود و برای شستشوی فرش آماده باشد.
در مرحله بعد، باید فرش را به درستی خیس کنید. برای این کار، از آب گرم به هیچ وجه استفاده نکنید، زیرا آب گرم ممکن است باعث پخش شدن رنگ‌های فرش شود و حتی در صورت کوچک‌ترین رنگ دهی، ظاهر کلی فرش تحت تأثیر قرار می‌گیرد. فرش را در مکانی شیب‌دار که امکان تخلیه آب وجود داشته باشد پهن کنید و دقت کنید که جهت خواب پرزهای فرش در مسیر جریان آب قرار گیرد. سپس با استفاده از آب سرد یا ولرم متمایل به سرد، تمامی سطح فرش را خیس کنید تا آب به عمق تار و پود آن نفوذ کند. خیس کردن کامل فرش، مرحله‌ای ضروری است که فرایند شستشو را تسهیل می‌کند و تضمین می‌نماید که آلودگی‌ها به‌خوبی از سطح و عمق فرش جدا شوند.
پس از خیس کردن کامل فرش و آماده‌سازی محلول شستشو، نوبت به مرحله اصلی یعنی شستن فرش می‌رسد. یک برس دسته بلند با الیاف نرم انتخاب کنید و محلول شستشو را با دقت و به آرامی روی فرش بمالید. استفاده از برس‌های سفت و سخت می‌تواند به فرش آسیب برساند و باعث کنده شدن پرزهای آن شود، به طوری که فرش ظاهری ناهموار و به اصطلاح “کچل" پیدا کند. هنگام برس کشیدن، همواره در جهت خواب الیاف فرش عمل کنید تا از به هم ریختگی و آسیب به بافت آن جلوگیری شود. پس از اعمال محلول، اجازه دهید کف برای چند دقیقه روی فرش باقی بماند تا آلودگی‌ها و لکه‌ها را در خود حل کند. این کار موجب می‌شود شستشو مؤثرتر انجام شود. پس از آن، فرش آماده مرحله آب کشی خواهد بود.
برای خشک کردن فرش، یکی از ساده‌ترین و سریع‌ترین روش‌ها، ایجاد جریان هوای تازه در اطراف آن است. به عنوان مثال، باز کردن پنجره‌ها یا روشن کردن پنکه می‌تواند زمان خشک شدن فرش را به طور قابل توجهی کاهش دهد. به ویژه توصیه می‌شود که دو پنجره را در انتها و ابتدای خانه باز کنید تا جریان هوای بیشتری برقرار شود و فرش سریع‌تر خشک گردد. این کار باعث تبخیر بهتر آب از داخل فرش می‌شود و از طولانی شدن روند خشک شدن جلوگیری می‌کند.
رطوبت نیز نقش مهمی در فرآیند خشک شدن فرش دارد. به طور کلی، هنگامی که آب وارد فرش می‌شود و بخار می‌شود، فرش خشک می‌شود. برای این منظور، باید هوای اطراف فرش خشک‌تر از خود فرش باشد. نظافت منظم فرش‌ها نیز تأثیر زیادی در کاهش زمان خشک شدن دارد؛ چرا که فرش‌های تمیز‌تر آلوده کمتری دارند و برای شستشو به آب کمتری نیاز دارند. استفاده از سشوار یکی دیگر از روش‌های مؤثر برای تسریع در خشک شدن فرش است. با سشوار کشیدن فرش، می‌توانید مقداری از رطوبت آن را از بین ببرید. پس از این کار، بهتر است پنجره‌ها را دوباره باز کنید تا هوای تازه به گردش درآید و فرش به‌طور کامل خشک شود.
شستشوی فرش دستباف با شامپو فرش امکان‌پذیر است، البته به شرط رعایت نکات ضروری. شامپو فرش‌های مخصوص فرش دستباف دارای فرمولاسیونی ملایم و سازگار با الیاف طبیعی هستند. این نوع شامپوها به‌طور مؤثر لکه‌ها و آلودگی‌های سطحی فرش را تمیز می‌کنند، بدون اینکه به بافت یا رنگ آن آسیبی وارد شود.
شامپو فرش مخصوص فرش دستباف، راه‌حلی مؤثر برای تمیز کردن این اثر هنری ارزشمند است، اما استفاده از آن نیازمند رعایت اصولی خاص است. این شامپوها که حاوی مواد شوینده ملایم و سازگار با الیاف طبیعی هستند، به‌خوبی لکه‌ها و آلودگی‌های سطحی را از بین می‌برند و در عین حال به ساختار و رنگ فرش آسیبی نمی‌رسانند. با این حال، انتخاب و نحوه استفاده از این شامپوها اهمیت زیادی دارد، زیرا استفاده نادرست از آن‌ها می‌تواند نتیجه معکوس به همراه داشته باشد.
برای اعمال شامپو، از اسفنج نرم یا برس مناسب استفاده کرده و آن را به‌آرامی روی سطح فرش بکشید. از کشیدن فرش روی زمین یا ایجاد فشار زیاد پرهیز کنید. پس از اتمام شستشو، فرش را با آب ولرم به‌طور کامل آبکشی نمایید تا تمامی آثار شامپو از بین برود. در نهایت، فرش را در فضایی با جریان هوای مناسب و به دور از نور مستقیم خورشید خشک کنید، زیرا تابش مستقیم می‌تواند رنگ فرش را تحت تأثیر قرار دهد.
برای شستن فرش دستباف با دستگاه بخارشوی، ابتدا باید از یک جاروبرقی برای جمع کردن گرد و غبار و آلودگی‌های سطحی فرش استفاده کنید. این کار باید به دقت انجام شود تا تمامی ذرات گرد و غبار، مو و آلاینده‌ها از روی فرش پاک شوند. بهتر است که جاروبرقی را دو بار روی فرش بکشید؛ ابتدا در یک جهت و سپس در جهت مخالف، تا اطمینان حاصل کنید که همه ذرات جمع شده‌اند و فرش آماده استفاده از بخارشوی باشد. این مرحله باعث می‌شود که تارهای فرش از هم باز شوند و بخارشوی بتواند به بهترین شکل ممکن لکه‌ها را از بین ببرد.
قبل از شروع به استفاده از دستگاه بخارشوی، ضروری است که لکه‌های باقی‌مانده را پاک کنید. برای این منظور، یک محلول لکه‌بر فرش را روی لکه‌ها بمالید و اجازه دهید چند دقیقه روی آن‌ها باقی بماند. توجه داشته باشید که هرگز محلول لکه‌بر را مستقیماً روی فرش نمالید، زیرا این کار باعث نفوذ لکه‌ها به عمق فرش می‌شود و تمیز کردن آن‌ها را سخت‌تر می‌کند. پس از این مرحله، دستگاه بخارشوی را آماده کنید. مخزن آب دستگاه را طبق دستور راهنما پر کنید و دستگاه را روشن کنید تا بخار آماده استفاده شود.
زمانی که دستگاه بخارشوی آماده است، آن را از یک سمت فرش به سمت دیگر حرکت دهید و هر بار که خط جدیدی را شروع می‌کنید، خط قبلی را هم‌پوشانی کنید. این حرکت باید به طور مرتب و در خطوط مستقیم انجام شود تا بهترین نتیجه حاصل شود. بعد از اتمام کار، باید زمان کافی برای خشک شدن فرش در نظر بگیرید، چرا که استفاده از بخارشوی موجب باقی ماندن آب در فرش می‌شود. معمولاً فرش‌ها برای خشک شدن به ۴ تا ۱۲ ساعت زمان نیاز دارند، لذا باید به این نکته توجه کنید تا فرش به‌طور کامل خشک شود و رطوبت آن خارج شود.
شستشوی اصولی و دوره‌ای فرش‌های دستباف نه تنها به تمیز ماندن آن‌ها کمک می‌کند، بلکه از آسیب دیدن الیاف و رنگ‌ها جلوگیری می‌کند. مراحل مختلف شستشو شامل غبارگیری، تست ثبات رنگ و استفاده از مواد شوینده مناسب است که هرکدام از این مراحل نقش مهمی در حفظ کیفیت فرش دارند. از این رو، انتخاب شوینده مناسب مانند شوینده فرش و مبل که متناسب با الیاف طبیعی فرش است، امری ضروری است.
در طول فرآیند شستشو، باید به نکاتی چون انتخاب محل مناسب، دمای آب، و استفاده از ابزار نرم توجه ویژه داشت. همچنین، استفاده از مواد شوینده ملایم و طبیعی مانند شامپو فرش و یا مایع ظرفشویی می‌تواند از آسیب به بافت فرش جلوگیری کند. برای فرش‌های دستباف با رنگ‌های حساس، انجام تست ثبات رنگ پیش از شستشو ضروری است تا از پخش شدن رنگ‌ها و آسیب به ظاهر فرش جلوگیری شود. رعایت تمامی این نکات باعث می‌شود که فرش دستباف شما پس از شستشو دوباره همانند روز اول زیبا و سالم باقی بماند.
در نهایت، فرآیند خشک کردن فرش نیز به‌طور مستقیم بر کیفیت آن تأثیر می‌گذارد. استفاده از جریان هوای طبیعی و خشک نگه‌داشتن فرش در محیطی بدون رطوبت می‌تواند زمان خشک شدن را کاهش دهد و از بروز هرگونه آسیب به فرش جلوگیری کند. با توجه به حساسیت فرش‌های دستباف، انجام شستشوی منظم و اصولی آن‌ها به‌ویژه با استفاده از شوینده فرش مخصوص، می‌تواند عمر مفید این آثار هنری ارزشمند را به طرز قابل توجهی افزایش دهد.