این روزها که بسیاری از ما آپارتمان نشین هستیم و زندگی در خانه های نقلی را تجربه می کنیم معماری و شیوه شهرسازی در کنار تغییرات اقلیمی و گرمتر شدن آب و هوا شرایطی را ایجاب کرده که وسایل سرمایشی یکی از ضروریات هر خانه ای محسوب می شود.
اگر پای صحبت های پدربزرگ و مادربزرگهایتان نشسته باشید احتمالا در گوشه ای از خاطراتشان یادی از معماری خنک کننده خانه های قدیمی و هوای مطبوع و دلچسبی که در حیاط و فضای داخلی خانه ها جاری بود کرده اند. در روزگاران قدیم که هنوز خبری از موج های سنگین گرما و کولرهای آبی و گازی پیشرفته نبود شیوه ساخت بناها و مصالح و متریال های انتخابی به گونه ای بود که فضای داخلی خانه ها از سرمای زمستان و گرمای تابستان محفوظ نگه داشته میشد. همچنین در معماری سنتی ایرانی بناهایی مانند بادگیرها وجود داشتند که بدون هیچگونه صرف انرژی و تنها با طراحی درست سیستم هدایت هوا شرایط خنک با تفاوت دمای حدود 30 درجه را بین فضای داخلی و خارجی خانه فراهم می کردند. در حقیقت بادگیرهای سنتی یکی از نمونه های شگفت انگیز هنر معماری در مناطق گرمسیر بودند.
از طرفی زیرزمین های بزرگ یا به اصطلاح سردابه ها در خانه های قدیمی علاوه بر انباری، یک یخچال طبیعی برای نگهداری مواد غذایی و پناهگاهی برای در امان ماندن از گرما به شمار می آمدند. اگر از مسن ها و ریش سفیدهای خانواده سوال کنید بدون شک «خیشخانه» یا «کیش خانه» را می شناسند. خیشخانه ها به واسطه استفاده از یک پارچه مرطوب و خیس در فضای باز پنجره و ورودی درها همیشه هوای خنک و دلچسبی داشتند. صدافسوس که دیگر چنین ترفندهایی در معماری امروزی قابل اجرا نیست.
اما در این گرمای طاقت فرسای تابستان که گویی آتش از آسمان می بارد مناطقی از کشورمان هستند که در بعضی خانه هایشان هیچ وسیله خنک کننده ای پیدا نمی کنید، چرا که حتی در چله تابستان هم این شهرها خنک و خوش آب و هوا هستند.
استان چهارمحال و بختیاری یکی از سردترین نقاط کشور به شمار می رود. محلی ها می گویند که این منطقه فقط در مردادماه کمی گرما به خود می بیند و از نیمه مرداد به بعد، بادهای سرد شروع به وزیدن می کنند. مسن ترها و قدیمی های شهر هنوز هم اجازه نداده اند پنکه و کولر پا به خانه هایشان بگذارند و به جز سیستم تهویه طبیعی و استفاده از نسیم های شبانگاهی تابستان به هیچ وسیله سرمازایی اعتقاد ندارند. اما در بعضی منازل شهر جوانترها حکومت خانه را به دست گرفته اند و کولرهای گازی و آبی را راه اندازی کرده اند.
کارشناسان میراث فرهنگی می گویند: مردم چهارمحال و بختیاری در قدیم به دلیل معماری و تیپ ساختمان‌ها و نوع مصالحی که در ساخت و ساز استفاده می‌کردند که بیشتر از خشت و گل بوده گرما را زیاد احساس نمی‌کردند. به دلیل استفاده از خشت و گل در ساخت و ساز خانه‌ها در زمستان گرم و در تابستان خنک بود به همین دلیل استفاده مداوم از پنکه و کولر در این استان موضوعیت نداشت. این شیوه معماری و ساخت موجب میشد در زمستان فضای ساختمان با یک کرسی گرم و در تابستان نیز فضا خالی و هواخوری ایجاد میشد که در کنار دیوارهای پهن و استفاده از مصالحی مانند خشت و گل فضای خانه خنک میشد.
استان چهارمحال و بختیاری با آب و هوای کوهستانی تنها در یک ماه از سال دارای هوایی نیمه گرم است و به عقیده بسیاری از مردم شهر این یک ماه ارزش پرداختن هزینه سنگین برای خرید وسایل سرمایشی را ندارد، چرا که خیلی زود تابستان می گذرد و پس از آن باید با سرمایی استخوان سوز دست و پنجه نرم کرد.