مسجد کبود یکی از آثار تاریخی تبریز است که در قرن نهم هجری توسط صالحه خانم دختر جهانشاه قراقویونلو ساخته شد. این مسجد زیبا در زلزله ۱۱۹۳ هجری قمری خراب شد و فقط ایوان و ورودی اصلی آن باقی ماندند.
این قسمت‌های باقی مانده نشان دهنده شکوه و جلال این مسجد هستند. کاشی‌های آبی رنگ ایوان که نام مسجد را به خود داده‌اند دارای طرح‌های پیچیده و زیبایی هستند. در مسجد خطاطی‌های هنرمندانه نیز دیده می‌شوند. کاشی‌کاری درون و برون مسجد همچنان در حال بازسازی است. در حال حاضر مسجد کبود یکی از جاذبه‌های تبریز به شمار می‌رود.
این مسجد به دلیل کاشی‌کاری‌های زیبایش که طیف وسیعی از رنگ آبی لاجوردی تا فیروزه ای را شامل می‌شود، به نام هایی چون مسجدکبود و فیروزه ی اسلام نیز معروف است. مسجد کبود بی شباهت به مسجد شیخ لطف الله نیست. باستان شناسان قدمت آن را به سال ۸۴۵ خورشیدی نسبت داده اند. زمانی که سلسله قراقویونلو روی کار بوده اند.
تبریز یکی از شهرهایی بود که همیشه بر اثر زلزله‌های متعدد آسیب‌های فراوانی را متحمل می‌شد. در این میان خطر بیشتر را آثار باستانی متحمل می‌شدند. اما با تمام زلزله‌هایی که شهر تبریز تا کنون به خود دیده به خصوص زلزله‌ای که در سال ۱۱۹۳خسارات جدی به بار آورد هنوز تعدادی آثار باستانی با قدمت تاریخی قابل توجه به جای مانده است. اما مسجد کبود که همانند دژی استوار و محکم بود نیز از زلزله‌های تبریز در امان نبوده است و بخش‌های بسیاری از آن مورد آسیب‌های جدی قرار گرفته است.
مسجد زیبایی که تا حدود ۱۵۰ سال تنها جز خرابه‌هایی از آن به جای نمانده بود سرانجام در سال ۱۳۱۸ دوباره مورد بازسازی و مرمت قرار گرفت و به دست معمارارن بزرگی چون استاد محمدرضا جانی دوباره به این مسجد بخشیده شد تا همگان با دیدن این مکان با هنر و معماری ایرانیان پس از اسلام آشنا شوند.
مسجد کبود بنایی چندمنظوره محسوب می شود که با شیوه معماری آذری ساخته شده است؛ سبکی در معماری ایرانیِ پس از اسلام که منسوب به آذربایجان است و کاشی کاری، گره سازی درهم، گچبری و مقرنس کاری از ویژگی‌های آن به شمار می‌روند.
این بنا به عنوان مسجد-مقبره یا مسجد-بقعه کاربرد دارد چرا که هم مسجد است و هم در بخش جنوبی آن مقبره هایی وجود دارند. از سوی دیگر باید به نام دیگر این بنا نیز توجه داشت؛ نام مظفریه که مونث است برای مساجد به کار نمی‌رفته است و این نامگذاری می‌تواند حکایت از چندکاربردی بودن این بنا داشته باشد.
این مسجد برخلاف سایر مساجد هم دوران خودش، فاقد میانسرا بوده و برای سازگاری با آب و هوای تبریز به صورت برونگرا و تمام مسقف ساخته شده است. این سازگاری باعث شده تا همه فضاها در تمام فصول سال قابل استفاده باشند. در حدود ۳۰ سال طول کشیده تا این مسجد بنا شود و مهندسان و معماران برای ساخت آن همکاری کرده اند.
محاسبات دقیق، عظمت گنبد، طرح شبستان و … نشان از این دارند که سازندگان به علوم مختلف از جمله هندسه و ریاضی به خوبی اشراف داشته‌اند. سردر، مناره، گنبد، شبستان و آرامگاه خانوادگی در قسمت جنوبی مسجد، بخش‌های اصلی این مجموعه را تشکیل می‌دهند که در اثر تخریب‌ها، تغییراتی نیز داشته‌اند. بنای این مسجد از آجر است و در ساخت بعضی قسمت‌ها از سنگ‌های کمیابی استفاده کرده‌اند. بد نیست بدانید در مرمت مسجد سعی شده تا از آجر و کاشی و سنگ‌های مرمرِ باقی مانده، در جاهای اصلی خود استفاده شود.
این مسجد منحصربفرد نماینده‌ای از معماری کهن ایرانی ست و تنها اثر به جای مانده از دورە‌ی فرمانروایی قراقویونلوها در پایتخت آن‌ها یعنی تبریز است. این مسجد آنقدر زیبا و جذاب است که با وجود همه‌ی صدماتی که در این مدت دیده اما هنوز هم هنر دوستان را شگفت زده می‌کند.
چیزی که این مسجد را تا این حد معروف و زیبا کرده استفاده از کاشی‌های معرق و نقش و نگارهای پرجزئیاتی است که در طراحی داخلی و خارجی آن به کار رفته و اثری اعجاز‌انگیز را خلق کرده است.
اگر به پیرامون شبستان بزرگ نگاه کنید برجستگی‌هایی از آیه‌های کامل سوره فتح را می‌بینید که این طور که به نظر می‌آید به این دلیل زینت بخش شبستان شده تا یادبودی از پیروزهای جهانشاه باشد. حتی بر روی کتیبه ی سر در هم اسم جهانشاه حک شده که قبلا با روکشی از طلا پوشیده شده بود.
پیرامون گنبدخانه‌ی مسجد را شبستان در بر گرفته و مسجد هیچ میانسرایی ندارد. مسجد کبود تبریز با مسجد گوهر شاه مشهد قابل مقایسه است چون هر دوی آن‌ها در یک دوره‌ی تاریخی ساخته شده اند. معمار مسجد کبود آن را به گونه‌ای ساخته که کاملا با آب و هوای تبریز سازگار باشد.
این مسجد در ابتدا در مجموعه مظفریه در کنار صحن، خانقاه و کتابخانه قرار داشت. امروز همه‌ی قسمت‌های دیگر به جز این مسجد از بین رفته‌اند. بیشتر قسمت‌های مسجد کبود از آجر ساخته شده هرچند که در قسمت‌هایی از آن سنگ‌های کمیاب هم استفاده شده است.
با نگاهی به بقایای مسجد کاملا مشخص است که همه‌ی آجرها با گچ بند کشی شده‌اند. این مسجد یک صحن مربعی، حوض بزرگی برای وضو و شبستان‌های زیبایی در طرفین دارد. بنای اصلی مسجد که طرحی مربعی شکل دارد درست در جلوی صحن برپا شده که در گذشته گنبدی آجری روی آن را پوشانده بود.
منبع: الی گشت