ایتریوم یا آتریوم (میان تالار) کلمه ای است با ریشه ی لاتین که در معماری به فضای بزرگ و باز میان ساختمان گفته می‌شود. ایتریوم یکی از بیشترین استفاده‌ها را در خانه‌های رم باستان به منظور تعبیه نور لازم و تهویه داخلی داشته است. ایتریوم‌های امروزی که از اواخر قرن نوزدهم و بیستم گسترش پیدا کردند معمولاً دارای چندین طبقه ارتفاع و یک سقف شیشه‌ای با پنجره های بزرگ هستند که اغلب بلافاصله پس از ورودی اصلی قرار گرفته‌اند. ایتریوم ها به دلیل دادن احساس بازبودن فضا و نور از محبوب ترین طرح ها شناخته می‌شوند. مهار آتش یکی از اصلی ترین چالش های طراحی ایتریوم ها است. زیرا که طراحی ضعیف آنها می‌تواند اجازه سرایت سریع آتش به طبقات بالایی را بدهد. با چیدانه همراه باشید تا با هم به بررسی کاربرد بیشتر فضای دوست‌داشتنی آتریوم و تاثیر آن در معماری و دکوراسیون داخلی بپردازیم.
آتریوم با سابقه تاریخی چند هزار ساله، به اشکال مختلـف و با سقفی روباز، در تمامی اقلیم‌ها مشـاهده شـده. در سـده گذشته با سـقف شیشـه‌ای و ویژگی‌هـای متفـاوت، علی‌رغم اتــلاف حرارتــی زیــاد و تــداخل شــرایط آسایشــی، در ساختمانهای عمومی برای پذیرش و نشیمن، تامین روشـنائی داخلی و ایجاد فضاهای سبز درونی مورد استقبال قـرار گرفتـه است.
آتریـوم هـا از یـک سـو باعث ایجاد یـک احسـاس همگرایـی و تعامـل و ارتبـاط در فضائی فراخ و دلباز داخلی می‌شوند. از سوی دیگر مرز مشترکی را برای اتصـال سـاختمان بـه شـهر پدیـد می آورنـد. اهـداف معماری پایدار برای ارتقاء کیفیت زندگی شـهری و مشـارکت‌های مردمی بواسطه آن متجلی میگـردد. درحقیقـت آتریوم هـا همانند سایر اجزاء یک ساختمان در یک روند از جزء به کـل بایــد از اهــداف کالبــدی معمــاری پایــدار تبعیــت نمــوده و عملکردی متناسب با آن داشته باشند.
مطلب پیشنهادی: فضای سبز در پشت بام، طراحی روف گاردن و آشتی با طبیعت!
اشعه خورشید با طول موج کوتاه از جدار شیشه عبور می‌کند و باعث گرم شدن درون فضا می‌شود و هنگام بازتاب به خاطر طول موج بلندش نمی‌تواند از شیشه‌ها عبور کند و باز می‌گردد. این پدیده معمولاً در زمستانها به گرم شدن فضای داخلی کمک می‌کند و در تابستان مناسب نیست. (اثبات: انرژی و طول موج رابطه عکس دارند.)
این پدیده در اثر همرفت در فضاهای بیرونی صورت می‌پذیرد. هوای گرم و سبک به طرف بالا می‌رود و سعی می‌کند که خارج شود، این باعث می‌شود فشار مثبت در بالای فضا و فشار منفی در قسمت میانی ایجاد شود. اگر این هوا نتواند خارج شود، باعث لایه بندی هوا با درجات مختلف دما می‌شود تابش خورشید به دیواره داخلی مقابل آن را گرم می‌کند که سبب گرم شدن هوای مجاور آن می‌شود. این گرم شدن هوا گردش هوا را داخل آتریوم ایجاد می‌کند. از آنجا که این اشعه خورشید انرژی خود را از دست داده است نمی‌تواند خارج شود و در داخل آتریوم می‌ماند. هوای گرم شده به سمت بالا حرکت می‌کند و هوای سرد تمیز بیرون که از دریچه‌های پایین وارد آتریوم می‌شود؛ جایگزین آن می‌شود و این روند ادامه دارد.
اگر هوای گرم به نحوی از آتریوم خارج نشود، سبب لایه لایه شدن هوای داخل آن با دمای متفاوت می‌شود. به همین خاطر معمولاً در بالای آتریوم دریچه‌هایی برای خروج هوای گرم تعبیه می‌شود. فن هوای گرم شده داخل آتریوم را داخل ساختمان می‌کشد. این هوای گرم شده توسط کانال‌هایی به داخل طبقات هدایت می‌شود و فضاهای داخلی را گرم می‌کند. هوایی سرد طبقات پس از گرم و آلوده شدن توسط مکش‌های هوا به داخل کانال کشیده می‌شود. این کانال‌ها هوای آلوده و گرم را به پایین منتقل می‌کند. این هوا در پایین با هوای سرد تمیز بیرون ترکیب شده و دوباره وارد آتریوم می‌شود.
استفاده از آتریوم به تنهایی باعث نگهداری و حفظ انرژی ساختمان نمی‌شود، مقدار انرژی ساختمان اصلی وابسته به نور مصنوعی، تهویه مکانیکی و خنک کننده هاست. برای اطمینان از اینکه آتریوم باعث کاهش مقدار انرژی داخل فضاهای اصلی ساختمان نمی‌شود باید به نکاتی توجه کرد:
در بسیاری از موارد مسئله نورگیری و سایه به آنها با هم در تعارض قرار می‌گیرند معمولاً از قابلیت بازتاب نور و سایبان های موثر در تهویه آتریوم استفاده می‌شود استفاده از سایبان باعث جلوگیری از نورگیری کامل در زمستان و لزوم وجود نورهای مصنوعی بیشتر در بقیه اتاقهای ساختمان و حتی در خود آتریوم می‌شود بدین منظور معمولاً از سایبان های متحرک و قابل جابه جایی و امکانات تهویه متفاوت در زمستان و تابستان استفاده می‌شود معمولاً طراحان و معماران در مورد نورگیری اتاق خواب ها دور تا دور آتریوم‌ها به صورت طبیعی بسیار خوش بینانه فکر می‌کنند. ولی معمولاً حرکت ابرها باعث اختلاف نورگیری در ارتفاع های مختلف آتریوم و فضاهای اطراف آن می‌شود. یعنی در ارتفاعات بالاتر نورگیری کمتری صورت می‌گیرد که معمولاً این مشکل از طریق نورگیری سقفی حل می‌شود.
آتریوم بهتر است طوری در داخل ساختمان اصلی واقع شود که قسمتی از آن در فضای باز قرار گیرد این قرار گیری سبب حداکثر استفاده از نور روز و بهره مندی از تهویه طبیعی می‌شود. بهتر است این بیرون‌زدگی از طرف جنوب باشد.
دمای داخل آتریوم‌ها به اندازه بازشوها بستگی دارد، هرچه بازشوها بزرگتر باشند، نزدیکی دمای داخل و بیرون بیشتر است. در آتریوم‌هایی که بازشوها یشان هم در قسمت بالا و هم در قسمت پایین آن قرار دارد. از قسمتهای بالا هوای گرم خارج می‌شود و هوای سرد و سنگین از پایین داخل می‌شود. این بازشوها در تابستان بیشتر و بهتر مورد استفاده قرار می‌گیرند و این باعث لایه بندی هوای داخل آتریوم می‌شود.
این نوع جا به جایی باعث تهویه ضربدری می‌شود در فضاهای مجاور، جایی که راه دخول جریان هوا قرار دارد. البته در طراحی بنا زیاد مورد توجه قرار گیرد. زیرا این پدیده عملکرد ضعیفی دارد و احتیاج به بازشوهای بسیار بزرگی دارد. هم سایبان ها و هم بازشوها را می‌توان با سیستم‌های مکانیکی با حس گرهای واکنش نشان دهنده به دما مجهز کرد تا درمواقع لزوم جا به جا شوند. می‌توان فاصله عمودی نورگیر را زیاد و دریچه‌های نورگیر را کوچک طراحی کرد، برای نورگیری مناسب فضا بهترین تناسب بین ارتفاع و طول فضا ۳ به ۱ است.
آتریوم‌ها حتی اگر وسایل گرم کننده نداشته باشند دمای آنها به طور طبیعی از فضای بیرون بالاتر است.این اختلاف دما به موارد زیر بستگی دارد:
مطلب پیشنهادی: روف گاردن مدولار، از بام سبز پیش ساخته چه می دانید؟
بیشترین مشکل آتریوم‌ها در تابستان بالا رفتن بیش از اندازه دماست. سایبانها نخستین راه حل کم کردن دما در طول تابستان هستند، سایبانها دمای موثری که توسط استفاده کنندگان حس می‌شود را تا حدی کاهش می‌دهند.سایبان های ایده‌آل قابلیت جا به جایی دارند ولی سایبانهای بدون حرکت و ثابت باعث کاهش دما در طول سال می‌شوند که برای زمستان ها مناسب نیست.اگر سایبان ها در جهت جنوبی ساختمان نصب شوند اثر آنها به حداکثر خود می‌رسد ولی اگر در جهت شمالی نصب شوند در زمستانها کاریی بیشتری دارند ولی در تابستان دمای زیاد آتریوم را نمی‌توانند به خوبی کاهش دهند، اگر سایبان ها در رنگ های روشن باشند تهویه به خوبی صورت گیرد.سایبان های داخلی اثر زیادی بر روی کاهش دما خواهند داشت همین طور از نظر هزینه مقرون به صرفه خواهد بود. زیرا هزینه نگهداری و کنترل آن کمتر است.
در اقلیم‌های سرد کاربرد آتریوم بیشتر به خاطر پدیده گلخانه‌ای است که در آن ایجاد می‌شود، به وسیله سیستم‌های کامپیوتری می‌توان امروزه مقدار انرژی که داخل آتریوم جمع می‌شود را محاسبه کرد میزان این انرژی به نوع مصالح به کار رفته، نوع سطح و همین طور عایق بندی‌های انجام شده بستگی دارد. آتریوم‌ها مانند یک جعبه استاندارد از لحاظ لایه بندی هوا، تهویه طبیعی و همینطور آسایش از لحاظ تابش و دما عمل می‌کنند.
محاسبه لایه بندی‌های هوای داخل آتریوم‌ها در اقلیم‌های گرم نه تنها به محاسبات دقیق ریاضی به وسیله نمودارهای کامپیوتری نیازمند است بلکه ساخت مدل‌هایی برای بررسی و حدس در مورد علمکرد لایه‌های هوا را نیز می‌طلبد.
آیا در حال بازسازی دکوراسیون منزل خود هستید؟ اگر هنوز دست به کار نشده اید، پیشنهاد می کنم ابتدا سری به اهالی فن چیدانه بزنید و طراحان و متخصصان را با دقت و حوصله بررسی و انتخاب کنید. ضمنا می توانید سوالات خود را در مشاوره دکوراسیون چیدانه مطرح کنید تا کاربران آگاه چیدانه با شما همفکری کنند.
منبع: ویکی‌پدیا | گردآوری شده در تحریریه چیدانه