رنگ مجلل و طرح پیچیده فرش ایرانی حاصل قرن‌ها خلاقیت و نبوغ است که توسط برخی از ماهرترین صنعتگران جهان به دست آمده. فرش‌بافی بیش از 2500 سال است که یکی از ارکان اساسی فرهنگ و هنر ایرانی بوده است.
در ادامه می‌خوانید:
امروزه فرش‌ها و منسوجات ایرانی را می‌توان در خانه‌ها و فضاهای داخلی در سراسر جهان پیدا کرد. اما تاریخچه این شگفتی چیست؟ در این مطلب به عوامل محبوبیت فرش ایرانی در دنیا می‌پردازیم.
تاریخچه فرش ایرانی به 2500 سال پیش برمی‌گردد. ایرانیان که در طول تاریخ به پارسیان شهرت دارند، از پیشگامان قالی بافی در میان تمدن‌های باستانی بوده‌اند.
قدیمی ترین فرش دستبافت شناخته شده فرش «پازیریک» است. این اثر که در قرن پنجم پیش از میلاد بافته شده است، به عقیده برخی کارشناسان، محصول دوره هخامنشیان، اولین امپراتوری ایران است که در غرب آسیا مستقر بودند و توسط کوروش کبیر پایه‌گذاری شد.
قالیبافی جزء ضروری فرهنگ و هنر ایرانی است. قالی‌هایی که در شهرهایی مانند تبریز، اصفهان و قم بافته می‌شوند هر کدام تکنیک‌های خاص بافت خود را دارند و استفاده از مواد، رنگ‌ها و نقش‌های مرغوب شاخصه این کارها هستند.
مهارت قالیبافی در ایران توسط پدران به پسرانشان منتقل شده است، اگرچه زنان نیز به همان اندازه در ایجاد دقیق‌ترین طرح‌ها مهارت دارند.
قالی‌ها در انواع مختلف از دوران باستان توسط قبایل عشایری، در کارگاه‌های روستا و شهر و صنعتگران دربار سلطنتی به صورت موازی بافته می‌شده است. بنابراین، فرش‌های ایرانی نشان‌دهنده خطوط متفرقه و همزمان سنت و بازتاب تاریخ ایران و مردمان مختلف آن است. در تصویر یک فرش پشمی متعلق به قرن شانزدهم است که با نخ طلا و نقره غنی شده است.
فرش ایرانی در قرن شانزدهم در دوران حکومت سلسله صفویه به اوج خود رسید. در واقع قالی‌هایی که در این دوره در کارخانجات دربار صفوی اصفهان بافته می‌شد به دلیل رنگ‌های ظریف و طرح پیچیده‌اش معروف است.
تصویر جزئیاتی از «فرش مانتس» در قرن شانزدهم است که صحنه‌هایی از شکار حیوانات را به تصویر می‌کشد. این فرش که در شمال غربی ایران بافته می‌شود، زمانی کف کلیسای دانشگاهی Mantes-la-Jolie در ایولین فرانسه را می‌پوشاند و نام آن به همین دلیل است.
به طور نمادین، شکار نشان‌دهنده مهارت، شجاعت و مردانگی بود و اغلب مستقیماً به طور خاص با اشراف و سلطنت ایرانی مرتبط بود. به این ترتیب، اکثر فرش‌های عتیقه‌ای که صحنه‌های شکار را به تصویر می‌کشند، برای کاخ‌های سلطنتی خلق شده‌اند و اغلب با مواد گران‌تری مانند ابریشم ساخته می‌شوند.
توده‌های پشم ترمه ظریف و ابریشم بر روی پایه ابریشمی از مواد مورد استفاده برای ایجاد صحنه‌های شکار بودند. تبریز، مرکز عمده بافندگی بود و در بافت فرش و قالیچه برای اشراف شهرت داشت.
فرش اردبیل یکی از معروف‌ترین فرش‌های ایرانی در جهان و از شاهکارهای دوران صفویه به شمار می‌رود که در واقع نام دو نمونه مجزا اما یکسان است. یکی در موزه ویکتوریا و آلبرت لندن (تصویر حاضر) که در حدود سال‌های 1539–1540 در تبریز بافته شده است، و دیگری در موزه هنر شهرستان لس آنجلس نگهداری می‌شود.
یکی دیگر از فرش‌های باشکوه قرن شانزدهم مربوط به دوران صفویه، «فرش کاشان» است که در حال حاضر در «میا» (موزه هنر اسلامی) قطر به نمایش گذاشته شده است.
این بازار در مرکز شهر تبریز در شمال غربی ایران است. این بازار یکی از بزرگترین و چشمگیرترین بازارهای ایران است و به دلیل ساخت و ساز بزرگ سرپوشیده و تنوع و کیفیت صنایع دستی، به‌ویژه گستردگی و تنوع فرش‌هایش، شهرت دارد. در واقع کارخانجات شهری مانند تبریز نقش تاریخی مهمی در احیای سنت قالیبافی در دوره‌های مختلف داشته‌اند.
مسجد شیخ زاید در ابوظبی، پایتخت امارات متحده عربی، دارای بزرگترین فرش ایرانی جهان است. یکی از عجایب دستبافت ایرانی، نمازخانه اصلی مسجد را تزئین کرده و مساحت باورنکردنی 7119 متر مربع را دارد.
فرش‌های ایرانی تا پایان قرن شانزدهم به طور خاص در اروپا ظاهر نشدند. در اواسط قرن هفدهم، آن‌ها به طور فزاینده‌ای در میان افراد بسیار ثروتمند محبوب شدند. در تصویر «زن جوان با پارچ آب» ورمیر (حدود 1662)، پارچ مورد نظر بر روی یک فرش بافت ایرانی قرار گرفته است.
قالی‌ها و قالیچه‌های دستبافت ایرانی از نخستین باری که نویسندگان یونان باستان از آن‌ها یاد کرده‌اند، به‌عنوان اشیای با ارزش و معتبر هنری به شمار می‌روند.
روند بافت فرش
بسته به کیفیت و اندازه فرش، ممکن است از چند ماه تا چند سال طول بکشد تا یک فرش تکمیل شود. فرش‌های ایرانی عمدتاً با دو گره متفاوت بافته می‌شوند؛ گره نامتقارن (تصویر) و گره متقارن.
الهام از رنگ گیاهان و حشرات
رنگ‌های سنتی مورد استفاده در فرش ایرانی از گیاهان و حشرات الهام گرفته شده. این روزها اما استفاده از رنگ‌های مصنوعی رواج یافته است و نکته مهم‌تر این است که تشخیص اینکه آیا فرش با استفاده از رنگ های طبیعی یا مصنوعی تولید شده است به یک چشم ماهر نیاز دارد.
قالیچه‌های روستایی
در حالی که فرش‌های بافته‌شده در شهرها و مراکز منطقه‌ای به دلیل تکنیک‌های خاص بافت و استفاده از مواد، رنگ‌ها و نقش‌های باکیفیت مورد تجلیل قرار می‌گیرند، فرش‌هایی که در روستاهای کوچک تولید می‌شوند به دلیل طرح‌های جسورانه‌تر و گاه درشت‌تر شناخته می‌شوند که به‌عنوان اصیل‌ترین طرح‌ها در نظر گرفته می‌شوند. این قالیچه‌های سنتی به قالیچه گبه معروف هستند.
فرش گبه
قالی‌های گبه با طرح‌های اولیه با تعداد محدودی اشیاء تزئینی و عمدتاً مستطیلی شکل که عمدتاً شبیه حیوانات هستند، از نخ پشمی طبیعی بافته شده‌اند و تمام رنگ‌ها با رنگ طبیعی گیاهی ایجاد شده‌اند. در ادامه تصویر دو زن در بافندگی راور استان کرمان را می‌بینید.
تابلوفرش
بافندگان چیره دست ایرانی همچنین فرش‌های مصور و قالیچه‌های زینتی را که مخصوص آویزان کردن به دیوار اتاق و سالن تهیه شده‌اند، تولید می‌کنند. تابلوفرش‌ها که عمذتا از ابریشم ساخته می‌شدند اما امروزه بیشتر از پشم ساخته می‌شوند و بین ایرانیان از محبوبیت ویژه‌ای برخورداند. تصویر آیات قرآن به صورت دستبافت در این مدل از فرش‌های ایرانی به وقور دیده می‌شود.
فرش اصفهان
اصفهان از دیرباز یکی از مراکز تولید فرش ایرانی بوده است. قالی‌هایی که در اینجا بافته می‌شوند بر روی پایه‌های ابریشمی یا پنبه‌ای گره می‌خورند، با طرح‌هایی که در اصل از نقوش معماری سنتی و شاعران بزرگ ایرانی مانند مولانا، حافظ و عطار الهام گرفته شده است.
در سال 1389 «مهارت های سنتی قالیبافی» در استان فارس و کاشان در فهرست میراث فرهنگی یونسکو به ثبت رسید.
قالیبافی در ایران معاصر
قالیبافی هنوز هم سهم عمده‌ای در اقتصاد ایران امروز دارد و با اختلاف گسترده‌ترین صنایع دستی در کشور است.
پرتره به سبک ایرانی!
در تصویر فرش دستبافت معاصر ایرانی را می‌بینید که پرتره‌هایی از رهبران و شخصیت‌های مشهور جهان از جمله آبراهام لینکلن، مادر ترزا و مهاتما گاندی را به تصویر می‌کشد.
زیبایی اتاق نشیمن
جذابیت همیشگی فرش ایرانی همراه با ویژگی‌های زیبایی‌شناسی غنی آن، این منسوجات را به یک مکمل تزئینی ایده‌آل برای هر خانه یا فضای داخلی تبدیل می‌کند. علاوه بر شایستگی هنری، یک فرش با کیفیت به دلیل ارزش سرمایه‌گذاری آن نیز شناخته می‌شود.