از قدیم‌الایام محرم که از راه می‌رسید مادربزرگ‌هایمان چند تکه پرچم و پارچه مشکی را از صندوقچه قدیمی‌شان درمی‌آوردند و به سر در خانه نصب می‌کردند، کوچه‌ها و خیابان‌ها سیاه‌پوش می‌شدند، شهر را شور و حال محرم فرا می‌گرفت و عزاداران به سوگواری و ماتم می‌نشستند. برپایی هیئت‌ها و مراسمات مذهبی در محرم به نوعی تبدیل به فرهنگی اسلامی شده است و هرساله بسیاری از عزاداران برای عرض احترام و ارادت به ساحت اباعبدلله در این مکان‌ها به انجام مراسمات محرم می‌پردازند. اما تا به حال به دکوراسیون هیئت‌های مذهبی دقت کرده‌اید؟ دیزاین این نوع اماکن با توجه به چه اصولی انجام می‌پذیرد؟ در حسینیه‌های بزرگ و هیئت‌های معروف از چه المان‌هایی برای تزئینات مساجد و حسینیه‌ها استفاده می‌کنند تا فضا بیش از پیش رنگ و بوی محرم به خود بگیرد و در عین حال عزاداران حسینی را تحت تاثیر قرار بدهد؟ بیایید کمی ظریف‌تر و معمارانه‌تر به آن نگاه کنیم. با چیدانه همراه باشید.
دکوراسیون داخلی فضاهای مذهبی که برای محرم طراحی می‌شود باید به نوعی منعکس‌کننده حس و حال این ماه باشد و در عین حالی که برای عزاداران جذاب و گیراست باید بتواند پیام و محتوای درخور و شایسته‌ای را به بیننده منتقل کند. تمامی نمادها و المان‌ها باید نشان‌دهنده سنت‌ها، شخصیت‌ها و اتفاقات بوده و طراحی آن‌ها به گونه‌ای انجام شود که تجلی‌گر خوبی برای انتقال پیام عاشورا باشند. اگر نگاهی به دکور هیئت‌های معروف در مراسمات ماه محرم بیندازیم متوجه می‌شویم که با وجود تفاوت‌های زیاد در تزئینات داخلی یکسری عناصر و نمادهای مشترک بین آن‌ها وجود دارد. بطور مثال:
انواع بنر پشت منبر: شاید در حسینیه‌ها و تکایا و در مراسمات مختلف محرم مانند همایش شیرخوارگان حسینی یا جلسات عزاداری و سینه‌زنی متوجه پوسترها و بنرهای بزرگ پشت سر مداحان و روضه‌خوان‌ها شده باشید. این بنرها معمولا به ترکیبی از رنگ‌های مشکی، زرد، سبز و قرمز طراحی می‌شوند و حاوی روایات، اشعار و جملات تاثیرگذار مذهبی به همراه تصاویری از حرم اباعبدلله و یا وقایع کربلا هستند. این بنرها باید در ابهاد خاصی طراحی شوند، به گونه‌ای که با ایستادن مداح و روضه‌خوان تصاویر آن از چشم بیننده پنهان نماند و متناسب با اجزای دیگر دکور ساخته شود.
انواع کتیبه: پارچه‌های نوارمانند که معمولا نام مبارک ائمه و یا احادیث و اشعار پیرامون واقعه کربلا و عصر عاشورا روی آن‌ها حک شده است از اجزای جدانشدنی دکوراسیون‌های محرم هستند و با تصاویر چشم‌نواز خود میل و اشتیاق حسینی را در عزاداران تقویت می‌کنند.
مشاهده بیشتر
.dimond{fill:#6285be;}
.gold{fill:#d9d9d8;}.cls-2{fill:#ffe07f;}.cls-3{fill:#f5bb22;}.cls-4{fill:none;stroke:#f5bb22;stroke-miterlimit:10;stroke-width:3px;}
علم: در برخی از دکوراسیون‌ها علم‌های بزرگی را می‌بینیم که برای تزئین چیدمان در فضای دکور قرار می‌گیرد و برای شیعیان و بخصوص ما ایرانی‌ها به نوعی فرهنگ دیرینه تبدیل شده است. علم از فلز، چوب یا آهن ساخته می‌شود و معمولا توسط علمدار و جلوی دسته‌های عزاداری حرکت می‌کند. علم‌ها با شکل‌ها و نمادهای پیچیده و پرها و پارچه‌های نفیس و رنگین عظمت عزاداری را دوچندان می‌کنند و هرکدام از اجزا آن در مذهب شیعه معنا و مفهوم خاصی دارد و به واقعه یا شخصیت خاصی اشاره می‌کند. علم محرم را معمولا با فانوس‌ها و چراغ‌های مختلفی تزئین می‌کنند و مومنان عزادار با حرکت دادن این علم‌ها با فانوس‌های روشن پیشاپیش صف سوگواران، علاوه بر زنده داشتن یاد شهدای کربلا راه ایشان را تنها مسیر روشنی می‌دانند که به حق و راستی ختم می‌شود.
شاید تا چند سال پیش تب داشتن یک دکوراسیون زیبا در هیئات و مساجد و تکایای مختلف به اندازه امروز داغ نبود و با فرا رسیدن محرم تزئین اماکن مذهبی تنها به نصب چند پارچه مشکی خلاصه می‌شد، اما این روزها ذائقه و سلیقه بصری مردم دستخوش تغییراتی شده است که ایجاب می‌کند تا صحنه برگزاری مراسمات پرشورتر و مفهومی‌تر طراحی شود و گاهی اوقات خرج سنگینی هم روی دست برگزارکنندگان و دست‌اندرکاران مراسمات محرم می‌گذارد. این حرکت در نگاه اول بسیار هم تحسین‌برانگیز است و شور و شکوه دوچندانی به آیین‌ها و مناسک مذهبی می‌بخشد اما اگر از منظر دیگر نگاه کنیم افراط در تزئینات و ایجاد دکورهای بسیار بزرگ و گرانقیمت ممکن است تبعاتی منفی در پی داشته باشد و به برخی از آن‌ها نقدی جدی وارد است.
اما فارغ از همه این مباحث آشنایی با جایگاه‌ها و دکورهای مذهبی در مراسمات می‌تواند برای برگزارکنندگان در سال‌های آینده حاوی ایده‌های نو باشد. پس بیایید چند دکوراسیون را که در هیئت‌های معروف طراحی شده است با هم بررسی کنیم.
عزادارانی که در هیئت ثارالله در مسجد الهادی تهران حضور داشته‌اند بدون شک با دیدن این دکور زیبا سورپرایز شده‌اند. طراحی و اجرای این ضریح که در حدود 10 روز زمان برده است از جنس چوب خراطی‌شده بوده و شش و نیم متر طول و چهار متر ارتفاع دارد. در اجرای این ماکت سازنده تلاش کرده است تا تمامی جزئیات و دیتیل ضریح امام حسین (ع) را ریز به ریز روی چوب پیاده کند. همانطور که می‌بینیم در قسمت پایینی ضریح چندین هزار گره پارچه‌ای تشکیل شده که سمبلی است از دخیل بستن مومنان و توسل خالصانه به ائمه اطهار. به طور معمول در حسینیه‌ها و مساجد هنگام برگزاری نوحه و سینه‌زنی چراغ‌ها خاموش می‌شود و این فرصت مناسبی است برای دکوراتورها تا با یک نورپردازی مناسب و اصولی شکوه دکوراسیون را چندین برابر جلوه بدهند. نور سرخ رنگی که هنگام خاموشی از داخل ضریح به سوگواران می‌تابد و نمادی از خون به ناحق ریخته شده سیدالشهدا و خاندان ایشان است حالتی روحانی و ملکوتی به فضا می‌بخشد که می‌تواند برای افراد حاضر بسیار لذتبخش و خاطره‌انگیز باشد.
همانطور که در تصاویر می‌بینید در این دکوراسیون با هنرمندی یک گچبر ماهر و خطاطی زیبایی به سبک خط ثلث، بخشی از ضریح سیدالشهدا بزرگنمایی شده و طراح با ظرافت و دقت به قرینه‌سازی آن پرداخته است. طراحی و ساخت این بنا در حدود 3 ماه به طول انجامیده و به عنوان یک اثر هنری-مذهبی در پشت زمینه جایگاه نوحه‌خوان قرار می‌گیرد. بزرگنمایی بخشی از ضریح امام حسین (ع) در این بنا کار سختی به نظر می‌رسد، به عنوان مثال ساختن گلی از ضریح به پهنای 6 سانت در این طراحی بایستی به پهنای 1 متر در این دکور اجرا می‌شد که این مساله گویای مهارت و خبرگی سازنده آن است. استفاده از رنگ‌های نقره‌ای و طلایی و کتیبه‌ها و پرده‌های سبزرنگ پشت میله‌ها عظمت سازه را به خوبی نشان می‌دهد و با ایجاد کردن یک فضای روحانی دلپذیر و فضاسازی خاص و متفاوت سعی کرده است تا در محل عزاداری ماکتی از کربلا و ضریح اباعبدلله را برای حضار در محل شبیه‌سازی کند.
همانطور که در ابتدای مطلب توضیح دادیم بنرها نقش بزرگی در زیباسازی مساجد و تکایا ایفا می‌کنند. اگر یک بنر به درستی طراحی شود و حاوی پیام‌های متنی و بصری باشد می‌تواند به فضاسازی هرچه بهتر و دلنشین‌تر در مراسم کمک بسزایی کند. در هیئت بیت‌الرضا دکوراتورهای داخلی با طراحی بنری بزرگ که حاوی تصویر کاملی از حرم مطهر سیدالشهدا است قلب سوگواران را به آن مکان مقدس برده و با در نظر گرفتن رنگ قرمز آن سعی داشته‌اند تا به فضای عزاداری شور و جنبش خاصی ببخشند.
یکی از خلاقانه‌ترین دکورهای هیئت می‌تواند این ماکت باشد. بنایی کاهگلی که حال و هوای فیلم‌های تاریخی و کوچه پس کوچه‌های قدیمی مدینه را به یاد بیننده می‌آورد و هویت بصری جالبی به فضا بخشیده است. در وسط بنا ضریحی نمادین تعبیه شده که سمبل ضریح مطهر امام حسین (ع) است. در سمت چپ بنری دیده می‌شود که حاوی جمله‌ای معروف از سیدالشهدا است که در دقایق پایانی عمر خود در روز عاشورا بیان کرده و اطرافیان را به یاری خواندند: «هل من ناصر ینصرنی؟»، و در بنر سمت راست پاسخ شیعیان را می‌بینیم که دعوت حسین (ع) را لبیک گفته و در مراسم سوگواری و تجدید بیعت با ایشان حاضر شده‌اند. همچنین قرار گرفتن کاشی‌های آبی رنگ که بر روی آن‌ها نام مقدس ائمه اطهار حک شده، زیبایی این دکور را تقویت کرده است.
یکی از دکورهای تاثیرگذار در میان هیئت‌های معروف دکور عزاداری روضه العباس است. به تصویر این دکوراسیون نگاه کنید. ماکت‌های متعددی از زنان عزادار و به بند کشیده شده در حادثه کربلا در کنار سه خمسه یا پنجه که برای عاشقان ائمه سمبلی از دستان بریده حضرت عباس (ع) است بر روی پرده سیاه بزرگی که عزا و ماتم را خود ساطع می‌کند قرار گرفته و نیزه‌های بی‌شماری که به سر و بدن این زنان اصابت کرده و به نوعی گویای ظلم و جور دشمنان حسین است و برای عزادارانی که سالیان سال است بر مظلومیت خاندان حسین می‌گریند این قاب، تصویری بسیار دردناک و حزن‌آور خواهد بود. اینگونه تصویرسازی‌ها برای به وجد آوردن سوگواران عاشورایی و تحرک بخشیدن و پویا کردن حال و هوای مراسمات چند سالی است که در میان هیئت‌ها و تکایا باب شده است. استفاده از پارچه‌های سرخ‌رنگ به عنوان تمثیلی از انتقام و دادخواهی و پارچه‌های سبزرنگ به عنوان مظهری از راستی و طهارت خاندان حسین است. جایگاه و منبر مداح و نوحه‌خوان درست در وسط این دکوراسیون خواهد بود، جایی که هیچ یک از عناصر صحنه پشت آن پنهان نشود و هیچ المانی در نقطه کور قرار نگیرد.
رنگ‌شناسی در مورد قیام خونین عاشورا مساله جالبی است. در اکثر دکورهای محرم از سه رنگ غالب سبز، قرمز و مشکی استفاده می‌شود. رنگ قرمز همانطور که گفتیم و خواندید نمادی از خون شهدای جبهه حق است و رنگ مشکی از قدیم‌الایام نشانه عزا و ماتم بوده است. در تعزیه یا پرده‌خوانی‌های آیینی رنگ قرمز متصل به اشقیا و رنگ سبز را به اولیا منتسب کرده‌اند، همانطور که دیده‌ایم در اجرای تعزیه بخشی به نام شمرخوانی یا مخالف‌خوانی وجود دارد که در آن از افراد درشت‌جثه با لباس‌های سرخ‌رنگ استفاده می‌شود، اما حسین و یارانش دارای پوششی سبزرنگ هستند. این تقسیم‌بندی رنگ‌ها پیشینه‌ای تاریخی دارد و تا به امروز این فرم رنگ‌پذیری با قاطعیت و به همین شکل وجود داشته است.
با بررسی دکورهای مختلف در حسینیه‌ها، مساجد و مکان‌های مذهبی می‌توانیم ایده‌های جالبی به دست بیاوریم تا فضایی درخور و شایسته جایگاه والای سیدالشهدا و خاندان عزیز ایشان فراهم کنیم. البته که این موضوع نباید باعث شود تا هرساله هیئت‌ها برای داشتن دکوری برتر و مجلل‌تر با یکدیگر به رقابت بپردازند و هزینه گزافی بابت این کار متحمل شوند، بلکه بایستی تا جای ممکن از مجلس‌آرایی افراطی و اسراف و مخارج بیهوده بپرهیزیم و به نفس و فطرت عاشورا و آموزه‌های پربهای آن توجه کنیم. تلاش تمام دکوراتورها و طراحان داخلی در سال‌های اخیر این است که شکیل‌ترین و تاثیرگذارترین فضاها را برای سوگواران فراهم کنند. به نظر شما بهترین و زیباترین دکور متعلق به کدام هیئت است؟ در ادامه تصاویر دیگری از دکورهای متفاوت محرم ببینید: