حسن فتحی پیش از ساخت سریال تاریخی و درام «جیران»، در سریال «شهرزاد» نیز علاقه خود را به قصه‌ها و دکوراسیون‌های تاریخی و ایجاد مثلث‌های عشقی نشان داده بود. «جیران» داستانی تاریخی درمورد حکومت قاجاریه و اتفاقات مهمی است که در آن برهه تاریخی رخ می‌دهد. حسن فتحی برای ساخت این سریال لوکیشن کاخ گلستان را انتخاب کرده است و دو مدل زندگی سلطنتی و رعیتی را به طور موازی پیش می‌برد. در این مقاله به بررسی طراحی صحنه سریال جیران می‌پردازیم. با ما همراه باشید.
«جیران» یک سریال خانگی به کارگردانی حسن فتحی، نویسندگی احسان جوانمرد و حسن فتحی و تهیه‌کنندگی اسماعیل عفیفه است. این سریال که محصول سال 1400 است به بیان وقایع پس از مرگ امیرکبیر و داستان عاشقانه ناصرالدین شاه با جیران می‌پردازد.
این سریال در دوره تاریخی صدراعظم شدن میرزاآقاخان نوری ساخته شده و شش سال از زندگی ناصرالدین شاه را به تصویر می‌کشد. در ادامه سریال شاهد داستان‌های عاشقانه شاه ایران با دختری روستایی به نام خدیجه تجریشی هستیم که به دلیل این که صاحب چشمانی درشت و زیباست، شاه نام «جیران» را بر او می‌نهد. اما خدیجه که خود دل در گرو مردی دیگر دارد از پذیرفتن عشق شاه سر باز می‌زند و در ادامه اتفاقاتی غیرقابل پیشبینی رخ می‌دهد.
کارگردان
مشاهده بیشتر
نویسنده
تهیه‌کننده
طراح صحنه
بازیگران
خدیجه یک رعیت‌زاده است و این موضوع از سر و وضع ظاهری خانه پدری او نیز پیداست. به گفته فیلمنامه سریال، این خانه در روستایی مابین شمیران و کوهسار واقع شده است و بافت کاهگلی و کهنه آن نشان از بی‌بضاعت بودن ساکنین خانه دارد. نمای کلی خانه در اولین سکانس از سریال نمایش داده می‌شود، این بنا کاملا مطابق با معماری بومی و روستیک زمان قدیم ساخته شده است.
در ساخت خانه‌های قدیمی، کاهگل به دلیل مزایای زیادی که برای صاحبخانه داشت به وفور استفاده می‌شد و امروز هم در بسیاری از مناطق روستایی این متریال به چشم می‌خورد. حتی این روزها معماران با ایده جالب ترکیب سبک مدرن و سنتی در ساخت ویلاها، از کاهگل به عنوان نمای ویلا استفاده می‌کنند. در حقیقت کاهگل حکم عایق خانه را دارد و افراد خانواده را از آسیب سرما و گرما محفوظ نگه می‌دارد، ضمن این که باعث می‌شود باران از سقف‌های طاقی و گنبدی ساختمان نشت نکند و همهمه کوچه و بازار و سر و صدای زیاد در این مصالح گم می‌شود. پس عجیب نیست که کاهگل در معماری سنتی رواج داشته و معماری معاصر نیز هنوز از آن دست نکشیده است.
ایوان‌های بزرگ مشخصه ساختمان‌های روستایی و قدیمی بوده‌اند و اگر فضا و مساحت خانه اجازه می‌داد بخشی از حیاط به محلی صمیمی برای دورهمی و گفتگو و نشست و برخاست اعضای خانواده اختصاص داده می‌شد، درست مانند این تصویر با تخت‌های چوبی و بالشت‌ها و گلیم‌های روستایی روی آن.
لوکیشن عمارت ناصرالدین شاه در مجموعه دیدنی کاخ گلستان فیلمبرداری شده است و در واقعیت هم این مجموعه محلی بوده است که ناصرالدین شاه در آن تاج پادشاهی بر سر نهاد، پادشاهی که در تاریخ ایران به «شاه شهید» یا «سلطان صاحبقران» معروف است. پس از سلسله قاجار پهلوی اول و پهلوی دوم نیز در همین کاخ تاجگذاری کردند و از همین رو مجموعه گلستان که شاهان زیادی را به خود دیده است، سندی ارزشمند از تاریخ و هنر ایران را در سینه خود نگهداری می‌کند تا امروز ما و شما از تماشای این معماری خیره‌کننده و منحصربفرد لذت ببریم.
اگر سری به کاخ گلستان و محوطه سرسبز و بناهای مجلل آن زده باشید پی برده‌اید که به راستی نام «گلستان» شایسته چنین عمارت تجملاتی و شکوهمندی است و بدون شک جلال و جبروت زندگی شاهنشاهی شما را به وجد می‌آورد. سریال «جیران» باعث شده است تا این مجموعه که در گوشه‌ای از تهران در حال خاک خوردن بوده است از جاذبه‌های بی‌نظیر خود رونمایی کند و جزئیات بیشتری را به چشم بیننده بیاورد. انگار ما نیز با سیر داستان به عقب برگشته‌ایم و شاهد برو و بیای قاجاری‌ها و درباریان آن هستیم.
اولین تصویری که در تیتراژ سریال هم بر آن تاکید شده است کاشی‌کاری‌های خارق‌العاده، ظریف و رنگارنگی است که هنر دست استادکاران ایرانی را فریاد می‌زند. این نقش و نگاره‌ها آنقدر متبحرانه کار شده‌اند که باید به دیوارهای عمارت کاملا نزدیک شویم تا بتوانیم از جزئیات آن سر در بیاوریم. در این کاشی‌ها مضامین مختلفی مانند شکار و شکارگاه، مجالس بزم، رزم و نبرد، مناظر دیدنی و اساطیر و تاریخ پادشاهان و درباریان به تصویر کشیده شده است. به طور کلی در اغلب بناهای قدیمی که امروزه تبدیل به اثری ارزشمند و ماندگار شده‌اند کاشی‌کاری ایرانی از اصول اساسی معماری آن بوده است. حالا تصور کنید که این سطح از ظرافت و هوشمندی در معماری لااقل متعلق به 440 سال پیش است، جالب نیست؟
حیاط بزرگ مجموعه گلستان با درخت‌های کهنه و سر به فلک کشیده، گذرگاه‌ها و استخرها و حوض و حوضچه‌هایی که فواره‌های آب در دل آن می‌رقصند از امکاناتی است که در لوکیشن سریال می‌بینیم. تقریبا تمامی کاخ‌های مجلل شاهنشاهی و حتی خانه‌های قدیمی تهران از داشتن حوض و استخر بی‌بهره نبودند و به این شکل صفای صدای گوش‌نواز آب و طراوت و تازگی را به عمارت خود دعوت می‌کردند.
شاید اسم «شمس‌العماره» را زیاد شنیده باشید، تصویر زیر صحنه‌هایی از شمس‌العماره را به ما نشان می‌دهد که گل سرسبد کاخ گلستان است. در حقیقت این بنا از شاخصه‌های اصلی کاخ گلستان است و با بلندی و ارتفاع، مدل تزئینات و طراحی و ظاهرش شناخته شده است. در زمان قاجاری‌ها آوای ناقوس ساعتی که بر بلندای ساختمان شمس‌العماره نصب شده است مردم تهران را که در آن زمان جمعیت چندانی نداشتند از ساعت و زمان مطلع می‌کرد. این بنا به دستور شخص ناصرالدین شاه احداث شده است تا از بلندای آن بتواند کل تهران را تماشا کند.
شمس‌العماره در سریال «جیران» محل بحث و خلوت مادر و پسر است، جایی که شاه ایران آشفته از قتل امیرکبیر که از قضا وابستگی قلبی زیادی نیز به او داشته است به دلداری‌های مادرانه مهد علیا گوش می‌سپارد و به او پناه می‌برد. دکوراسیون کلاسیک و پر از جزئیات و ظریف‌کاری‌ها، مبلمان شاهانه و سلطنتی با چوب‌های درجه‌یک و پارچه‌های نفیس و کار شده در این تصویر به خوبی دیده می‌شود. آباژورها و لوسترهای حجیم و کریستالی از اشیاء گرانقیمت این تالار به شمار می‌آیند. اگر سری به کاخ موزه گلستان بزنید می‌بینید که یکی از صندلی‌های چوبی کاخ در یک محفظه بسته در حال نگهداری است، این صندلی به صندلی خونین ناصرالدین شاه معروف است و ماجرای آن از این قرار است که هنگام ترور ناصرالدین شاه به دست میرزارضای کرمانی، او را بر این صندلی نشاندند و دستمالی بر زخم او نهادند، آن دستمال و صندلی خونین پس از یکصد و شانزده سال به همان شکل در موزه نگهداری می‌شود.
بخشی از شمس‌العماره متعلق به صدراعظم تازه‌نفس آن زمان یعنی میرزاآقاخان نوری است. مردی بی‌کفایت اما قدرت‌طلب که تمام تلاش خود را می‌کند تا به هر نحوی شده خود را در راس امور مملکتی نگه دارد، ولو با ابزار زور و تزویر و ریا! در این دکوراسیون میزهای کلاسیک و طلاکوب با رومیزی‌های نفیس و گرانقیمت حسابی چشم را خیره می‌کند.
اینجا ایوان تخت مرمر است، جایی که طبق روندی که سریال طی می‌کند محل مراسم «سلام» است، یعنی محلی که شاه با همسران و درباریان خود دیدار می‌کند و در مناسبت‌هایی مانند نوروز، شاهزادگان و صاحب‌منصبان برای عرض تبریک و شادباش به خدمت شاه می‌رسیدند، در صحنه‌هایی از فیلم هم می‌بینیم که نامی از مراسم «سلام» برده شده است. آینه‌کاری‌ها، گچبری‌ها، نقاشی‌ها و منبت‌کاری‌های در و دیوارهای این سالن به حدی ظریف و پرجزئیات است که هر بیننده‌ای را انگشت به دهان می‌گذارد.
این تصویر محل استراحت و بزم درباریان شاه را نشان می‌دهد. جایی که با کاشی‌کاری‌های جذاب و گچبری‌های منحصربفرد و حوضی که صفا و خنکی را به فضا هدیه می‌دهد به محلی لاکچری تبدیل شده است، البته نباید از ستون‌های تراش‌خورده و حکاکی‌شده آن غافل شد، این مکان نشان از این دارد که همه فضاهای این کاخ معماری کاملا مهندسی‌شده و خاص خود را دارند و آراستگی و تزئینات هیچ بخشی از عمارت فراموش نشده است.
این تصویر تالار آینه کاخ گلستان است. شاید این اسم به گوشتان آشنا باشد! فکر می‌کنید کجا آن را شنیده‌اید؟ بله! «تالار آینه» یکی از نقاشی‌های ارزشمند کمال‌الملک است که از این سالن به تصویر کشیده شده است. هرچند این تالار مساحت آنچنان بزرگی ندارد اما به واسطه آینه‌کاری‌های منحصربفرد خود، وسیع، شکیل و خاص به نظر می‌رسد. ارسی‌های بزرگ قوسی‌شکل رو به باغ، پرده‌های بلند والان‌دار، اکسسوری‌های گرانقیمت طلایی و فرش‌ها و قالیچه‌های نفیس قاجاری این تالار را حسابی جذاب و دیدنی می‌کند.
ارسی‌ها در زیبایی تالارهای کاخ گلستان نقش پررنگی ایفا می‌کنند، بخصوص با شیشه‌های رنگی و جذاب خود که بارها سوژه عکاسان حرفه‌ای بوده‌اند. بد نیست بدانید که این شیشه‌های خیره‌کننده علاوه بر زیبایی‌بخشی به فضا، با ایجاد نورهای رنگارنگ باعث دور شدن حشرات مزاحم از تالارهای داخلی می‌شدند. همچنین طرز ساخت این مدل شیشه‌ها باعث می‌شود نور خورشید درست به اندازه وارد عمارت شود، نه بیشتر و نه کمتر. بیشترین رنگ‌هایی که در ساخت این شیشه‌ها استفاده شده است رنگ‌های لاجوردی، قرمز، سبز و زرد است که هرکدام تاثیر رواشناختی خاصی را بر روی بیننده می‌گذارند. این معماری حرفه‌ای در زمانی که تکنولوژی هنوز به اندازه امروز توسعه نداشت بسیار هیجان‌آور و حیرت‌انگیز است.
در این مقاله درمورد لوکیشن‌های مختلف سریال جیران مفصلا صحبت کردیم. کاخ گلستان مانند نگینی در دل بافت قدیمی تهران می‌درخشد و در این سریال از قابلیت‌های این ارگ سلطنتی به خوبی استفاده شده است، همچنان که صحنه‌پردازی بافت بومی و روستایی نیز به صورت حرفه‌ای کار شده و طراح صحنه توانسته است در این زمینه موفق عمل کند.
همچنان در چیدانه بخوانید: