فرش قشقایی همانطور که از نام آن پیداست مربوط به ایل قشقایی استان فارس و نتیجه سعی و استعداد و هنر چند صد ساله افراد پرتلاش ایلات قشقایی است. فرش دستباف قشقایی یکی از معروف‌ترین و خاص‌ترین فرشهای دستباف ایرانی و یکی از نمادهای اصالت و زیبایی هنر قالی‌بافی ایرانیان است که به‌دلیل ویژگی‌ها و مشخصات ساختاری خاص خود، توجه بسیاری از مردم ایران و حتی جهان را به خود جلب کرده است. طرح‌های سنتی این فرش نقشه خاصی نداشته و به صورت ذهنی هستند و معمولا از نسل‌های گذشته منتقل شده‌اند. از خصوصیات اصلی فرش دستباف قشقایی تنوع طرح و رنگهای طبیعی است. در این مطلب از چیدانه به معرفی فرش دستباف قشقایی تارنگ، خصوصیات، الیاف، رنگرزی، رنگ‌بندی، طرح، نقشه نحوه بافت و خرید این قالی‌های هنر دست عشایر قشقایی پرداخته می‌شود. با ما همراه باشید…
ایل قشقایی مانند بسیاری از ایل‌های ایران، ترکیبی از قبیله‌هایی با ریشه‌های ترک، لر، کرد و عرب است اما بیشتر قشقایی‌ها ریشه ترک دارند. مرکز اصلی این ایل استان فارس است اما در استان‌های دیگری چون کهگیلویه و بویراحمد، چهارمحال و بختیاری، خوزستان، اصفهان و بوشهر نیز ساکن هستند. با اینکه قالی بافی قشقایی در تمام این استان‌ها انجام می‌شود اما تمرکز اصلی بر فرش دستباف قشقایی فارس یا شیراز است. کار اصلی مردم قشقایی دامداری و پرورش گوسفند است. در گذشته زنان قشقایی در فصل‌های سرد، برای رفع نیاز خود از پشم گوسفندان فرش و قالیچه می‌بافتند تا در طول سال از آنها استفاده کنند. با گذشت زمان فرش قشقایی بافته زنان عشایر بین مردم نقاط دیگر ایران محبوبیت بالایی پیدا کرد و برای کسب درآمد قالی‌های بیشتری بافته شد تا جاییکه امروز مردم روستا و حتی شهرهای این مناطق فرشهای قشقایی می‌بافند.
فرشهای قشقایی مانند دیگر فرشهای دستباف تارنگ مشخصات و ویژگی‌های خاص خود را دارند. ویژگی‌های فرش قشقایی شاخصه‌ای است که موجب تمایز آنها از دیگر فرش‌ها می‌شود. مهم‌ترین مشخصات فرش دستباف قشقایی شامل؛
از مشهورترین طرح‌های فرش دستباف قشقایی می‌توان به طرح‌های کله اسبی، ترمه گل، شاه پسند و محرمات اشاره کرد. اما به‌طور کلی طرح‌های فرش قشقایی به دو بخش سنتی و منظم تقسیم می‌شوند؛
معمولا به صورت ذهنی بافی بافته می‌شوند، نظم و قرینه‌سازی خاصی نداشته و ساختاری هندسی با طرح‌هایی راست و شکسته دارند. این طرح و نقش و نگارهای سنتی عشایری کمتر در طول زمان دچار فرسایش و تغییرات شده است. به این نقش‌پردازی که پایه آن ترکیب نگاره‌های مختلف و پراکنده است، سبک اشکالی، مختلف یا اشکالاتی نیز گفته می‌شود.
با نقشه بافته می‌شود و طرح‌های منظم، پیوسته، هماهنگ و متقارن دارد. بیشتر نقشه‌های فرشهای قشقایی منظم ریشه عشایری و روستایی نداشته و از طرح‌های فرشهای شهری و هنرهایی چون پارچه، ترمه، قلمکار و کاشی، الگوبرداری شده است. در این روش، به جای نقش و نگارهای هندسی بیشتر از گل و گیاه، شاخ و برگ و خطوط گردان استفاده می‌شود، ذهنی بافی کم و تنها در رنگ‌آمیزی قدرت تخیل بافنده به‌کار می‌آید. معروف‌ترین طرح منظم، نقشه ناظم و باقی طرح‌های مشهور آن شامل؛ محرمات، ماهی درهم، بته‌ای، گیاهی و افشان است.
نقشه فرش دستباف قشقایی اصلی‌ترین مشخصه این فرش‌هاست. در ابتدا هیچ طرح و نقشهای برای بافت استفاده نمی‌شد و زنان قشقایی بر اساس طبیعت منطقه، آداب و رسوم و قوه تخیل خود قالی و قالیچه‌های دستباف را می‌بافتند و هیچ دو فرشی کاملا شبیه هم نبود. امروز نیز از همین روش استفاده شده و زنان از سن پایین قالی‌بافی را یاد می‌گیرند و با پیروی از طرح و نقشه‌های سنتی قدیمی، ذهنی بافی و علایق خود فرش را می‌بافند. اما روستاییان و شهرنشینان این منطقه که از طریق قالی‌بافی کسب درآمد می‌کنند فرشهای دستباف قشقایی را به‌منظور درآمد بالاتر و سرعت بیشتر طبق نقشه‌های آماده می‌بافند.
در فرش دستباف قشقایی پشم اصلی‌ترین الیافی است که برای بافت استفاده می‌شود. استفاده از پشم مرغوب در دسترس برای نخ‌ها و خامه‌های به‌کار رفته در تار و پود فرش و قالیچه‌های قشقایی باعث بالا رفتن کیفیت فرشهای این منطقه شده است. در مناطق شهری و روستایی به خاطر عدم دسترسی به پشم و بالا بردن ظرافت قالی و قالیچه‌ها از الیاف پنبه‌ای و ابریشمی هم در تارو پود استفاده می‌شود که قیمت بالاتری هم دارند.
قالی‌های قشقایی را می‌توان در هر جایی که فرشهای شرقی بافته می‌شود طراحی کرد و بافت. اما اگر طرح و نقشه توسط بافندگان قشقایی بافته شود به نام قالی اصیل قشقایی شناخته می‌شود ولی اگر در جای دیگر بافته شود به آن نقشه قشقایی گفته می‌شود. فرشهای قشقایی معمولا نرم، ظریف و نازک هستند و این تفاوت آنها را با دیگر فرشهای ایرانی متمایز کرده است. گره‌های فرشهای قشقایی هم به صورت متقارن یا ترکی و هم به صورت نامتقارن یا فارسی بافته می‌شوند. کیفیت بافت، استفاده از گره‌های اصلی و دو پود در هر رج باعث شده که با گذشته زمان و استفاده مداوم ارزش و کیفیت فرش دستباف قشقایی پایین نیاید.
رنگرزی نخ‌ها یا خامه‌های مورد استفاده در فرشهای قشقایی به‌خصوص در ایل‌های قشقایی معمولا به روش سنتی انجام می‌شود و به همین دلیل از کیفیت و زیبایی خاصی برخوردارند. برای رنگرزی فرشهای قشقایی معمولا از رنگهای طبیعی و از گیاهانی چون روناس، نیل و پیاز استفاده می‌شود و از رنگهای مصنوعی کمتر استفاده می‌شود. با اینکه رنگهای طبیعی در مقایسه با رنگهای شیمیایی هزینه بیشتری دارند اما رنگهای طبیعی از مزایای زیادی چون عدم ایجاد حساسیت در کودکان، شفافیت، ماندگاری بالا، مقاومت و پایداری در برابر نور و آب برخوردارند.
در رنگ‌بندی فرشهای قشقایی قدیمی سال‌های قبل از اواخر صده دوازدهم تعداد رنگهای متمایز، حتی به بیش از هشت رنگ نمی‌رسید، از نیمه اول قرن سیزده، رفته رفته رنگهای جدید، به خصوص طلایی فاخر، سبزهای خرم و سرخ‌های آتشین دردستبافت‌های ظریف استفاده شد. اما در حال حاضر تعداد رنگهای استفاده شده در فرش قشقایی به چهارده رنگ هم می‌رسد. قرمز تند سرخ فام معروف به گلی اصلی‌ترین رنگ استفاده شده در هنر قالی بافی قشقایی است که بیشتر در رنگ‌آمیزی ترنج‌ها و گاه در لچک‌ها و زمینه فرش به‌کار می‌رود اما معمولا در حاشیه به‌کار نمی‌رود. رنگهای آبی تیره یا سرمه‌ای، سفید، کرم و قهوه‌‌ای، دیگر رنگهای قالب فرش قشقایی هستند. برای رنگ‌آمیزی زمینه قالی قشقایی، محبوب‌ترین رنگ آبی فیروزه‌ای، سفید و سبز است. بیشتر از رنگ سرمه‌ای در فرشهای دستباف مرغوب قشقایی استفاده می‌شود.
معمولا عشایر برای بافت قالی به جای دارهای قالی عمودی یا ایستاده از دارهای قالی افقی، خوابیده یا زمینی استفاده می‌کنند. دارهای افقی بسیار مناسب برای شرایط زندگی عشایر است، چراکه مشکل جاگیری داخل چادرهای عشایر ایجاد نمی‌کند و هنگام کوچ جابه‌جایی آنها آسان است. اما در روستاها و شهرهای استان فارس معمولا از دارهای عمودی برای قالی‌بافی استفاده می‌شود که برای رنگ‌ها نیز قابل استفاده هستند.
گبه یا قالیچه خرسک قشقایی نوعی قالی است که اکثر ویژگی‌های فرش دستباف قشقایی را دارد، اما تفاوت‌هایی نیز با قالی قشقایی دارد که این تفاوت‌ها شامل؛
اگر به‌دنبال خرید فرش دستباف با کیفیت هستید که از رنگهای طبیعی در آن استفاده شده، نرم و تا اندازه‌ای ظریف و نازک باشد، فرش قشقایی گزینه مناسبی است. در کشورهای اروپایی فرش قشقایی را به‌عنوان قالی هنری جذاب و زیبا می‌شناسند که دارای استحکام بالایی است. در شهرهای ایران نیز تاجران بزرگ طرفدار فرشهای قشقایی بوده و هستند. ارزش این فرش‌ها مانند اکثر فرشهای دستباف هر چه بیشتر استفاده شود بالاتر رفته و هیچ گاه قیمت فرش دستباف قشقایی پایین نمی‌آید.
همواره در طول تاریخ ایران فرش جایگاه ویژه‌ای در بین مردم داشته طوری‌که که مردم هر منطقه فرش‌ها و قالی‌هایی متناسب با آداب و رسوم، عقاید و باورهای همان منطقه بافته و مورد استفاده قرار می‌دادند. فرش دستباف قشقایی یکی از باارزش‌ترین، مشهورترین و محبوب‌ترین انواع فرش دستباف است که قدمتی تاریخی داشته و نتیجه تلاش، نبوغ و هنر مردم زحمتکش ایل قشقایی است. به‌طور کلی طرح‌های فرش قشقایی به دو دسته سنتی (بدون نقشه) و منظم (با نقشه) تقسیم می‌شود و از معروف‌ترین طرح‌های فرش دستباف قشقایی می‌توان به طرح‌های کله اسبی، ترمه گل، شاه پسند و محرمات اشاره کرد. شما هم اگر علاقمند به استفاده از قالیچه و فرشهای دستباف قشقایی در دکوراسیون منزل خود هستید با کمک این مطلب و فرش تارنگ می‌توانید بهترین انتخاب را داشته باشید.