فرش دستباف بختیاری یکی از هنرهای اصیل و پرافتخار ایرانی است. طرح، رنگ و نقشهای استفاده شده در قالی بختیاری نشان از هنر زیبا و بی‌نظیر مردم این خطه از ایران دارد که گاه حتی قیمت گذاشتن روی آنها را مشکل می‌کند. انواع فرش دستباف بختیاری در سرتاسر استان چهارمحال و بختیاری بافته می‌شود اما در مراکزی در این استان فرش‌های معروف‌تر و با ویژگی‌های خاص‌تری بافته می‌شود. همچنین فرش دستباف بختیاری در انواع طرح‌ها، ابعاد، الیاف، شیوه بافت و رنگرزی و رنگهای متفاوت تولید می‌شود. در مقالات پیشین به طور کامل در مورد انواع فرش دستباف صحبت کردیم در این مطلب از چیدانه به معرفی انواع فرش دستباف بختیاری، تاریخچه، مراکز بافت و ویژگی‌های این قالی با ارزش و اصیل که هنر دست دختران و زنان استان چهارمحال و بختیاری است می‌پردازیم، با ما همراه باشید…
تاریخچه قالی دستباف بختیاری
مشاهده بیشتر
هنر و تولید انواع صنایع دستی با پوست و خون مردم بختیاری آمیخته شده و فرش از مهمترین صنایع دستی این منطقه محسوب می‌شود. با اینکه نام ایل بختیاری و استان چهارمحال و بختیاری با عشایر که از اصیل‌ترین و قدیمی‌ترین مردم ایران هستند، گره خورده اما قالی دستباف بختیاری تنها به عشایر محدود نمی‌شود و روستاییان و شهرنشینان این استان نیز به قالی‌بافی مشغول هستند. زنان و دختران بختیاری برای بافت قالی از هیچ طرح و نقشهای استفاده نکرده و به صورت ذهنی، چنین آثار جذاب و زیبایی تولید می‌کنند و تنها برای تولید اثر سفارشی هنگامی از نقشه استفاده می‌کنند. توجه داشته باشید که در صورت استفاده نکردن از نقشه، اثر تکراری تولید نشده و هر فرش بدون مانند و تک می‌شود که این از خصوصیات خاص قالی دستباف بختیاری است.
انواع قالی دستباف بختیاری به دو گروه کلی قالی قشقایی و قالی بختیاری تقسیم می‌شود. فرش دستباف قشقایی هنر زنان و مردان عشایر ترک قشقایی استان چهارمحال و بختیاری و فرش دستباف بختیاری هنر دست بافندگان عشایر بختیاری و طوایف لر بختیاری است. دسته‌بندی دیگری نیز برای انواع قالی دستباف بختیاری وجود دارد که شامل دست‌بافته‌های بختیاری و دست‌بافته‌های چهارمحال است. دست‌بافته‌های بختیاری، توسط عشایر بختیاری در بخش‌های جنوب و غرب استان بافته می‌شود و در این قالی‌های عشایری نقوش انتزاعی، ذهنی با اصالت ایلاتی دیده می‌شود. دست‌بافته‌های چهارمحال توسط روستانشینان و شهرنشینان استان بیشتر در نواحی شرق و شمال استان بافته می‌شود و در طرح این قالی‌های روستایی، اثرپذیری از فرش اصفهان دیده می‌شود و فرش چالشتری از معروفترین آن‌هاست.
تقریبا در تمام سطح استان چهارمحال و بختیاری، انواع فرش دستباف بختیاری بافته می‌شود اما در این مطلب مراکز مهمی که در آنها فرش بختیاری با طرح‌های مختلف تولید می‌شود و مرکز خرید و فروش این فرش و قالی‌ها است، معرفی می‌شود. به‌طور کلی مراکز مهم بافت فرش بختیاری دستباف شامل چالشتر، بلداجی، شهر کرد، فریدن، سامان، بن، وردنجان، پیربلوط، ارجنگ، باباحیدر، هیرگان است که در ادامه نوع فرش‌های بافته شده در هر یک از مراکز به‌طور کلی بررسی می‌شوند؛
روستایی نزدیک شهرکرد که مرکز اصلی فرش دستباف بختیاری ظریف و مرغوب با شهرت جهانی است. فرش بختیاری چالشتر خاص و درجه یک بوده و با قیمت بالا به فروش می‌رسد. قالی چالشتر معمولا با رج‌شمار 25 تا 40، به‌صورت دو پود و با طرح‌های قاب‌قابی، خشتی یا طرح‌های خاص نیمه‌گردان بافته می‌شود. گفته می‌شود فرش چالشتر طرح خشتی همان قالی بی‌بی باف است که حدود 200 سال قدمت دارد. در زمان حکمرانی خوانین به زنان و دختران خوانین بی‌بی گفته می‌شد که معمولا امکانات زیادی داشته، کارگاه‌های قالی‌بافی راه‌اندازی می‌کردند و تولیدات آنها از نظر کیفیت و رنگ بسیار مرغوب بود، در نتیجه مرغوب‌ترین فرش بختیاری آن دوره به نام فرش بی‌بی باف معروف بود.
شهری در جنوب استان چهارمحال و بختیاری است. فرش‌های بافت این شهر تک پود، درشت بافت، بسیار محکم و بادوام است. قالی بلداجی معمولا با رج‌شمار 25 تا 30 بافته می‌شود. امروز در بافت فرش بلداجی از الیاف ارزان قیمت و رنگهای شیمیایی استفاده می‌شود.
شهرکرد مرکز استان چهارمحال و بختیاری و یکی از مراکز بافت قالی‌های دوپود است. اکثر قالی‌های این شهر رنگ روشن و با طرح‌های شکسته و رنگهای روشن بافته می‌شود.
شهری کوچک و ارمنی نشین در شمال استان چهارمحال و بختیاری است. فرش بختیاری فریدن به راحتی قابل شناسایی است، چراکه با رنگهای روشن و شاد مانند کرم، صورتی و سبز روشن و به‌صورت درشت بافته می‌شود.
در شهر سامان که در حاشیه زاینده‌رود قرار دارد نیز مانند چالشتر اغلب قالی‌ها به‌صورت دو پوده و با کیفیت بافته می‌شود. استفاده از رنگ قرمز مایل به قهوه‌ای، نقوش نیمه شکسته، ترنج و خشتی از مشخصه‌های فرش بختیاری سامان است. قالی سامان معمولا با رج‌شمار 25 تا 35 بافته می‌شود.
شهر بن در 31 کیلومتری شمال شهرکرد قرار دارد. تولیدات بن از ارزان‌ترین فرش‌های بختیاری است چراکه از الیاف و رنگهای شیمیایی نامرغوب استفاده می‌شود. ذهنی‌بافی در این منطقه بسیار رایج است و قالی‌ها معمولا با رج‌شمار 15 تا 20 و به‌صورت تک پود بافته می‌شوند.
روستای وردنجان در نزدیکی شهر بن قرار گرفته و دست‌بافته‌های وردنجان شباهت زیادی به قالی‌های بن دارند. تنها تفاوت آنها در بافت قالی وردنجان به‌صورت دو پود است.
روستاهای پیربلوط و ارجنگ بین شهرهای بن و چالشتر قرار گرفته‌اند. قالی و فرش این دو روستا از نظر ظرافت و طرح و رنگ شباهت زیادی با فرش چالشتر دارد. قالی پیربلوط و ارجنگ معمولا در ابعاد 6، 9 و 12 متر، با رج‌شمار 25 تا 35 و به‌صورت دو پود بافته می‌شود.
شهر کوچک باباحیدر در 46 کیلومتری شهرکرد و هیرگان در 4 کیلومتری باباحیدر قرار گرفته است. رنگ‌آمیزی و نقوش فرش‌های این دو منطقه با دیگر فرش‌های بختیاری تفاوت کمی دارد. فرش‌های باباحیدر و هیرگان در ابعاد قالیچه یا 6 متری، تنها با 4 یا 5 رنگ، معمولا با رج‌شمار 15 تا 20 و به‌صورت دو پود بافته می‌شوند. در فرش‌های این منطقه معمولا از طرح خشتی، سرو و کاج استفاده نمی‌شود.
برای شناخت ویژگی‌های قالی دستباف بختیاری لازم است تمام مواردی که در خصوص فرش باید بدانیم را بررسی کنیم. معروفترین و مهمترین مراکز بافت فرش دستبافت بختیاری معرفی شد، در این بخش ویژگی‌های ظاهری تاثیرگذار در انتخاب، قیمت و خرید قالی دستباف بختیاری، بررسی می‌شود؛
تنوع رنگ و نقش از ویژگی‌های اصلی طرح‌های قالی بختیاری دستباف است. استفاده از تار پنبه‌ای و پود پشمی در فرش دستباف بختیاری باعث وزن پایین آنها نسبت به باقی فرش‌های دستباف شده است، این ویژگی موجب شده است که قالی بختیاری انتخاب مناسبی برای فرش دست دوم باشند. استفاده از طرح‌های مربع و لوزی شکل با نقشهای حیوانات و گیاهان باعث زیبایی، اصالت و جذابیت خاص فرش دستباف بختیاری شده است. ظرافت به کار رفته در بافت این نقوش و رنگ‌آمیزی شاد و درخشان، جلوه‌ای خاص به فرش دستباف بختیاری می‌بخشد.
در میان طرح‌های معروف قالی بختیاری، طرح خشتی و به‌خصوص خشتی باغی که در آن داخل خشت‌ها نقوش گیاهان بافته می‌شود از همه معروف‌تر و محبوب‌تر است. شهرت طرح خشتی باغی به اندازه‌ای است که بعضی افراد تنها فرش‌های با این طرح را قالی بختیاری می‌دانند. برای اطلاعات بیشتر در زمینه انواع طرح‌های فرش دستباف مطلب زیباترین نقشه فرش دستباف را بخوانید.
اندازه و ابعاد انواع فرش دستباف بختیاری معمولا کوچک است اما در موارد خاص قالی‌هایی با ابعاد بزرگ و حتی مربعی شکل هم بافته می‌شود. معمولا بافت کناره‌های قالی دستباف بختیاری طویل، پهن و کلگی است. ابعاد قالی‌های سجاده‌ای بختیاری معمولا 4/2×3/1 متر و قطع متوسط این فرش‌ها 4/3×5/2 متر است اما انواع فرش دستباف خشتی بختیاری معروف معمولا 6 متری هستند. در صورت سفارشی بودن فرش‌های بختیاری دستباف در ابعاد سفارش داده شده نیز بافته می‌شود.
از مزایای اصلی فرش دستباف بختیاری این بود که، زنان عشایر بختیاری در اوقات خاص و زمان کوچ، گیاهان طبیعی که برای رنگ‌آمیزی الیاف فرش می‌توانستند استفاده کنند را جمع آوری و خشک می‌کردند و با شناختی که از این گیاهان داشتند، آنها را در آب به طرق مختلف جوشانده و مایع رنگی گیاه را استخراج کرده و با استفاده از دندانه آب انار ترش به روش‌های طبیعی، رنگهای طبیعی و باکیفیتی به‌دست می‌آوردند. اما متاسفانه به‌دلیل سختی کار امروزه، این شیوه رنگرزی با کیفیت در حال منسوخ شدن است و رنگهای طبیعی جای خود را به رنگهای شیمیایی داده‌اند. رنگ لاکی و سبز خاص قالی بختیاری از مهمترین ویژگی رنگهای فرش بختیاری است که با دیگر فرش‌های دستباف ایران تفاوت دارد. رنگهای مورد استفاده در این قالی‌ها بیشتر در زمینه‌های قرمز، آبی روشن، آبی سیر، سبز، نارنجی و زرد است. از مزایای خاص فرش چالشتری استفاده از رنگهای گیاهی خاص و مرغوب است که باعث شده این فرش مانند قالی کرمان هرچه پا بخورد جلوه بیشتری پیدا کند.
انواع فرش دستباف بختیاری با مواد اولیه مختلف، کیفیت، طرح و رنگهای متفاوتی با هنر دست مردم ایل بختیاری تولید می‌شوند. در نتیجه قیمت قالی بختیاری دستبافت با توجه به کیفیت، ابعاد، طرح، رنگ، قدمت و ظرافت آن تعیین می‌شود. توجه داشته باشید که در بین انواع فرش دستباف بختیاری، فرش چالشتری یا همان فرش بختیاری خشتی یکی از معروفترین، ظریف‌ترین، زیباترین و گران قیمت‌ترین فرش‌های دستباف ایرانی است. قالی بختیاری در صورت اصالت و استفاده از رنگهای گیاهی در الیاف فرش هرچه قدمت بیشتری داشته و بیشتر پا بخورد قیمت بالاتری نیز پیدا می‌کند. برای اطلاعات بیشتر در زمینه خرید فرش دستباف مطلب فرش دستباف از کجا بخرم؟ را بخوانید.
فرش دستباف بختیاری از گذشته یکی از معروفترین و با ارزش‌ترین انواع فرش و صنایع دستی ایران بوده است. ظرافت و پیچیدگی نقوش و تنوع در طرح و رنگ انواع فرش دستباف بختیاری یکی از مهمترین دلایل محبوبیت قالی بختیاری است که باعث شده جزو گرانترین فرش‌های دستباف ایرانی محسوب شود. در این مطلب در مورد انواع فرش دستباف بختیاری، مهمترین مراکز بافت قالی در استان چهارمحال و بختیاری، رنگ، ابعاد، قیمت و طرح‌های فرش بختیاری صحبت شد. شما هم اگر می‌خواهید از این دست‌بافته‌های جذاب، اصیل و خاص که هنر دست زنان و دختران ایل بختیاری در استان چهارمحال و بختیاری است در خانه یا محل کارتان به زیبایی استفاده کنید، می‌توانید با کمک این مطلب و کارشناسان چیدانه بهترین انتخاب را داشته باشید.
برای کسب اطلاعات بیشتر در زمینه انواع فرش دستباف مطالب فرش دستباف عشایری، فرش دستباف ابریشم و فرش دستباف ارگانیک را بخوانید.