رضا مفاخر و تیم او به تازگی رتبه اول یازدهمین جایزه معماری داخلی ایران بخش ساختمان های عمومی را به دست اورده اند. چند ماه قبل هم تیم او 3 جایزه A Design 2018 را نیز کسب کرده اند. به بهانه این جوایز تصمیم گرفتیم به گفت و گو با او بنشینیم و صحبت های ایشان را در خصوص صنعت معماری جویا شویم.
ضمن تبریک به مناسب موفقیت شما و تیمتان در A Design 2018 و همچنین یازدهمین جایزه معماری داخلی ایران ، این گونه جوایز چه تاثیری بر جایگاه کنونی ایران در بازار جهانی معماری دارد؟
متشکرم. رقابت های بین المللی معتبر مهم ترین سکویی است که می تواند توانمندی های ایرانیان در صحنه های جهانی را منعکس کند. و این موضوع یکی از تعهدات ما است. طی سالهای گذشته با جوایز معتبر بین المللی که همکاران و دوستان من بدست آورده اند نگاه به معماری ایران به شدت تغییر کرده است. اگر 20 سال پیش تصور بسیاری از معماری ایران، تجسم فلسفه ایرانی-اسلامی در بناهای تاریخی و بعضا مذهبی بود؛ امروزه همپا با معماری روز دنیا پروژه هایی طراحی و اجرا می شوند که جدا از موضوع زیبایی به لحاظ تکنیکی، کارکردی و مفهومی هم غنی هستند.
یعنی شما اعتقاد دارید این جایگاه به حدی ارتقا یافته است که شرکت های ایرانی همپای معتبرترین شرکت های معماری جهان مقایسه شوند؟
به لحاظ اجرا در پروژه های بزرگ تفاوت تکنولوژی ممکن است خلق برخی جزییات را سخت کند یا برخی فرم ها هنوز فرصت ساخته شدن در ایران را پیدا نکرده باشند اما از نقطه نظر طراحی و موضوعاتی همچون کارکرد و مفهوم نهفته در پروژه تفاوتی وجود ندارد. اینکه هر ساله چندین پروژه ایرانی در رقابت های بین المللی جوایز معتبر را کسب می کنند و کارفرمایان خارجی حاضر در ایران انتخاب اولشان دفاتر و طراحان ایرانی هستند نشان از ارتقا این جایگاه دارد. هرچند باز هم تاکید می کنم که باید تفاوت تکنولوژی ساخت را پذیرفت.
بیان کردید که از نقطه نظر طراحی و موضوعاتی همچون کارکرد و مفهوم در پروژه جز بهترین ها هستیم. چگونه این مطلب را برای کسانی که با دیده شک به این ادعا می نگرند تبیین می کنید؟
خب اولین دلیلی که وجود دارد همین جوایز تخصصی هستند. هیئت داوران جوایز معتبر بین المللی و برخی مسابقات معتبر داخلی مفاهیم یک پروژه را درک و آن را ارج می نهند. مفاهیمی که اغلب به زمان ریشه های شکل گیری طرح بر می گرد. زمانی که کارفرما به شما مراجعه می کند و از شما می خواهد که دفتر کار یا ساختمان اصلی برندش را طراحی کنید چه چیز بیش از همه اهمیت دارد؟ برخی از معماران بیش از هر چیز تلاش می کنند تا پروژه را به شکل حداکثری چشمگیر کنند. این تلاش برای چشمگیر بودن گاهی باعث می شود که معمار خود را در پروژه کارفرما باز طراحی کند بدون آنکه به این مسئله توجه کنند که هویت برند و آرمان های آن سازمان باید بیش از هرچیزی مورد توجه قرار گیرد. خلق فرم های زیبا ولو با بهترین کارایی نباید دلیلی باشد بر فراموشی هویت کارفرمایی که برای آن کار می کنیم. البته که این هویت می تواند هویت فردی او باشد یا هویت سازمانی او. در زمان شکل گیری ایده پردازی و مبانی طرح این هویت کارفرما است که در تمام مدت در ذهن معمار به عنوان رکن اصلی قرار دارد. این همان وجه تمایزی است که باعث می شود از از نقطه نظر طراحی و ریشه در طرح جز بهترین ها باشیم.
خب این شاید در فضای هنری و تخصصی مسابقات بیش تر مصداق داشته باشد اما کارفرمایان هم به دنبال چنین مسئله ای هستند؟ برداشت من از بسیاری از پروژه های اجرا شده این است که زیبایی و به قول شما چشمگیر بودن مهم ترین هدف کارفرما و معمار بوده است و اثر نهایی رنگ و بویی از هویت برند صاحب آن ندارد؟
این تفاوتی است که وجود دارد. بگذارید با یک مثال این مسئله را توضیح دهم. فرض کنید برندی با شعار سازمانی " یا بهترین یا هیچ چیز " تصمیم می گیرد طراحی دفتر اصلی خود در ایران را به مجموعه ای بسپارد. خب این هویت باید در تمام پروژه جاری شود. ساختمان باید انعکاسی از بهترینی باشد که این برند برای مشتریانش به ارمغان می آورد و به آن التزام دارد. طراحی داخلی، انتخاب مبلمان و حتی رنگ و متریال هم باید همسو با این مفهوم باشد . هویت و آرمان برند های بزرگ طی سالیان طولانی شکل گرفته است و نباید معمار به بهانه زیبایی، چشمگیر بودن یا هر چیز دیگری از این مسئله در طراحی خود غافل شود. ایده پردازی دقیقا از اینجا شروع می شود. معماری در خدمت هویت سازمانی. چنین دقتی هم رضایت کارفرما را به عنوان مالک و حافظ پروژه به دنبال دارد، هم می تواند در بهبود کسب و کار او کمک شایانی کند و البته جوایز معماری را نیز برای او به ارمغان می آورد. چنین جوایزی می تواند در معرفی یا توسعه کسب و کار کارفرما نیز مفید باشد
این موضوع به ما اجازه خواهد داد که زیبایی و کارایی را فدای ترسیم چیزی کنیم که شما از آن به عنوان هویت یک برند نام می برید؟
این ظرافتی است که پروژه بد را از پروژه خوب و پروژه خوب را از یک پروژه آوانگارد متمایز می کند. منبع الهام برای ایده پردازی هویت کارفرما است. اما این مسئله باید با نیاز کارفرما و رفع دغدغه های او، مسائل مطرح در اهداف کاربری، جغرافیای محل پروژه و بودجه کارفرما در تعادل باشد. به این موارد زیبایی و کارایی را اضافه کنید. حرکت در روی مرزی باریکی از کمال هنر، معماری و مهندسی چیزی است که باید در تمام پروژه ها وجود داشته باشد. به طور خلاصه شاید بتوان بیان کرد وظیفه و تعهد یک معماری خلق هویت برند در فضای معماری است.
بحث ابتدایی ما در مورد جوایز بود ولی شما را معماری یافته ایم که در مورد برندینگ صحبت می کنید. درک این مسئله شاید در مورد یک مجموعه فروشگاهی با طراحی چشم نواز صادق باشد اما معماری چگونه می تواند به کمک اهداف سازمانی یک مجموعه درآید و یا حتی در قدم بزرگتر به در بهبود کسب و کار و فروش آن موثر باشد؟
این سوال بسیار مهمی است. در پروژه ای که به کسب و کار مربوط است باید منفعت مادی به طرزی هنرمندانه و ظریف با معماری ترکیب شود. آنچه به دنبال آنیم موضوع هویت سازمانی و بروز ارزش های پیدا و ناپیدای مشتری در پروژه اش است.این با مطالعه و پژوهش علمی و دقیق بر روی برندی که برای آن کار می کنیم و ترکیب علوم کسب و کار، طراحی و اجرا ممکن می شود. موضوع بسیار مهم این است که معماری و طراحی فقط یک مجسمه، یک شی بی کارکرد یا صرفا بصری نیست و نقش بسیار مهمی برای آرمان جمعی یک شرکت، گروه تجاری و در سطوح بالاتر آرمان های فردی تک تک افراد جامعه در یک فضای مطلوب و انسانی ایفا می کند.
به عنوان سوال آخر، چه چیز در معماری وجود دارد که هنوز فرصت انجام آن را نداشته اید؟
یافتن کارفرمایی که برای ایده هایمان ارزش قائل باشد و فرصت ابراز ایده های جدید را به در اختیارمان قرار دهد چالش هر معماری است. پروژه ها هر روز پیشرفت می کنند و هر روز ایده های جدیدتری به ذهنم می رسد. هر بار که چنین سوالی را از خود بپرسم به پاسخ متفاوتی می اندیشم.