اطلاعات معماری: معماری همیشه و همه جا هنری وابسته به زندگی بوده و در ایران ما بیش از هرجای دیگر حس می شود، به طوری که تمام آرایش های معماری در همین راستا بوده است؛ برای مثال معمار ایرانی پنجره و روزن را چنان می آراسته که فروغ خورشید و پرتو ماه به اندازه ی دلخواه به درون آید؛ پس چه خوب می شود این بار اصول معماری را در خانه های نیاکامان جست و جو کنیم، به همین منظور در ادامه مطلب با اصلاحات معماری سنتی آشنا شویم و سپس دید معمارانه به چند خانه تاریخی که شما هم می شناسید، سری خواهیم زد.
واژه خانه در گذشته به اتاق اطلاق می شده است، اتاق را (وستاخ) یا گستاخ یا وثاق (واژه ای ترکی به معنی اتاق) می نامیده اند و از واژه ی سرا به جای کلمه خانه در اصطلاح امروز آن، استفاده می کردند. مردمی که در خانه های سنتی زندگی کرده اند، از هر بابت آسوده بوده اند، آنها در اندرونی همه چیز را آماده می کردند و این بخش را بسیار دلنواز می ساختند تا در آن خستگی حس نکنند. شاید امروزه به چنین ساماندهی فضایی خرده گیری شود، برای مثال چرا در بیشتر خانه ها، آشپزخانه در گوشه ی شمال غربی ساخته می شده است؟ و یا سرویس بهداشتی بسیار دور از نشیمن بوده؟ دربارهی جای آشپزخانه گفته شده، در تابستانها کمتر از آشپزخانه بهره گیری می شده است و در سراسر روز از خوراک های سرد می خوردند. ولی در زمستام از آشپزخانه بیشتر استفاده می کردند و چون اتاق های زمستانی در بخش شمالی و غربی خانه جای می گرفته، پس همان جا بهترین جا برای آشپزخانه بوده است. (برگرفته از کتاب معماری ایرانی | تقریر: استاد دکتر محمد کریم پیرنیا)
قبل از هرچیزی بهتر است یک تعریف اجمالی از اندامها (فضاهای) خانه های سنتی داشته باشیم تا آنها را با اصطلاحاتشان بیشتر بشناسید.
مشاهده بیشتر
هشتی: فضای میانجی درون و بیرون ساختمان است، چراکه درون خانه داری حریم شمرده می شده است. هشتی به شکل های هشت و نیم هشت، نگینی و کشکولی هم ساخته می شده است.
میانسرا (حیاط): بخش رو باز خانه، میانسرا بوده که در میانِ سرا جای داشته و اتاقهای گوناگون در گرداگرد آن ساخته شده و رو به آن باز می شده اند.
اتاق: نام هر اتاق از شمار درگاههایی که از آن به میانسرا باز می شده، به دست می آمده است. (مانند سه دری، پنج دری و هفت دری). اتاق سه دری بیشتر اتاق خصوصی یا اتاق خواب بوده، اتاق پنج دری می توانسته اتاق نشیمن یا مهمانخانه باشد که گاه یک شاه نشین داشت و بیشتر بخش زمستان نشین خانه بوده است. بخش آفتابگیر خانه نیز تابستان نشین آن است که یک تالاری در میان اتاق های دیگر دارد و در پیشگاه آن ایوانی است که این ایوان رو به میانسرا باز می شود و از همان سو هم نور می گیرد.
نویسنده: زهرا سادات حسینی | تحریریه چیدانه