مدرسه چهارباغ اصفهان از بناهای تاریخی و جاذبه‌های گردشگری شهر اصفهان است که در زمان حکومت شاه سلطان حسین، آخرین پادشاه صفوی ساخته شد. بسیاری از گردشگران خارجی مانند دیولافوا، اوژن فلاندن و کنت دوگوبینو، این مدرسه را شاهکار معماری دوره صفوی می‌دانند و با کلماتی مانند جذاب، دلپذیر و سحرآمیز در سفرنامه‌هایشان توصیفش می‌کنند. این بنای تاریخی و دیدنی، در تاریخ 15 دی ماه سال 1310 در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسید.
در این مطلب تاریخچه، معماری، فضاها و تزیینات بی‌نظیر مدرسه چهارباغ اصفهان بررسی می‌شود. برای آشنایی با معماری بی‌نظیر آخرین شاهکار عصر صفوی در ادامه با چیدانه همراه باشید.
مدرسه چهارباغ یکی از جاذبه‌های دیدنی شهر اصفهان به شمار می‌رود که در ضلع شرقی خیابان چهارباغ عباسی قرارگرفته است.
مدرسه چهارباغ، آخرین سازه باشکوه دوره صفوی است که برای تدریس علوم دینی بنا شد. ساخت مدرسه چهارباغ اصفهان در سال 1116 ه.ق آغاز و در سال 1126 ه.ق پایان یافت. این بنا که از آثار با ارزش و مهم عصر خود محسوب می‌شد، به‌گفته بسیاری از محققان،همزمان مسجد و مدرسه بوده. مدرسه مورد نظر به دلیل قرار گرفتن در خیابان چهارباغ، مدرسه چهارباغ نامیده شد. همچنین به دلیل ساخته شدن در زمان شاه سلطان حسین، به نام مدرسه سلطان هم شناخته می‌شود. این مدرسه را گاه مدرسه مادرشاه نیز می‌نامند، چراکه مادر شاه سلطان حسین چندین کاروان‌سرا، بازار و نهاد اقتصادی را وقف این مدرسه کرد.
مدرسه چهارباغ موقوفات زیادی مانند مزارع، باغ‌ها، املاک، روستاها، دکان‌ها و کاروان‌سراها داشت، اما تمامی آن‌ها با حمله افغان‌ها نابود شدند. این بنا کتابخانه‌ای با ارزش و کم‌نظیر داشت، که در آن کتب کم‌یاب و نفیس در اختیار پژوهشگران و طلاب دینی قرار می‌گرفت. مدرسه چهار باغ اصفهان بعد از پیروزی انقلاب به نام مدرسه علمیه امام صادق تغییر نام یافت. امروز در این مکان علوم دینی به طلاب آموزش داده می‌شود و قابل بازدید است.
مدرسه چهارباغ با مساحت 8500 مترمربع، به صورت چهار ایوانی ساخته شده. در نمای خارجی عمارت، یک سردر باشکوه و بلند با 17 طاق‌نمای دو طبقه آجری خودنمایی می‌کند. همچنین وجود درختان کهن‌سال با جوی آبی که در حیاط مدرسه جریان دارد، به زیبایی‌های معماری این بنا جلوه بی‌نظیری می‌بخشند.
قسمت داخلی مدرسه چهارباغ اصفهان شامل ورودی، هشتی، گنبد، حیاط داخلی، مناره و اتاق‌ها می‌شود که هشتی ورودی از نظر کاشی‌کاری زیباترین قسمت است. حجره‌های صحن و چهار ایوان مدرسه رو به باغی پردرخت قرار گرفته‌اند که جویباری به نام نهر فرشادی از میان آن می‌گذرد. صحن مدرسه نمونه کامل معماری بومی و درون‌گرای ایرانی است. حجره‌هایی که در دو طبقه و در بین ایوان‌ها ساخته شده‌اند، به اقامتگاه طلاب اختصاص یافته‌اند. که شامل یک اتاق نشیمن در جلو، صندوق‌خانه در عقب و بخشی به نام بالاخانه هستند.
تمام سطوح داخلی، به قطعات کوچکی تقسیم و با کاشی تزیین شده‌اند. منبر مرمری مدرسه از بهترین نمونه‌های هنر سنگ‌تراشی و حجاری دوره صفوی به شمار می‌رود. که در کنارش، محراب بسیار زیبا و نفیس مدرسه قرار گرفته. شبستان مسقف مدرسه، در ضلع شرقی، با یک در منبت‌کاری نفیس به محوطه زیر گنبد متصل می‌شود. این شبستان دارای سه محراب بوده که کتیبه‌های اطراف آن‌ها توسط محمد مومن الحسینی در سال 1118 هجری نوشته شده.
مدرسه چهارباغ اصفهان، از نظر هنر کاشی‌کاری اهمیت ویژه‌ای دارد، تا جاییکه به موزه‌کاشی‌کاری ایران نیز شناخته می‌شود. انواع مختلف فن‌های کاشی‌کاری، مانند کاشی هفت‌رنگ، گره‌چینی، معرق، پیلی و معلقی در این بنا به کار گرفته شده. کاشی‌های ظریف و مقرنس‌های پرنقش‌ونگار، ورودی و سردر بنا را به زیبایی هرچه تمام‌تر تزیین کرده‌اند.
کتیبه سردر، روی زمینه کاشی لاجوردی، به خط نستعلیق سفید توسط عبدالرحیم جزایری نگاشته شده و تاریخ 1112 ه.ق روی آن دیده می‌شود. دو دهانه سردر با کاشی‌های فیروزه‌ای تزیین شده و روی دو پایه سنگ مرمری، گلدانی زیبا قرار گرفته‌اند.
در اصلی مدرسه، که با طلا و نقره تزیین شده، نمونه بارز هنر زرگری و قلم‌زنی، تکامل یافته در دوره صفویه، به شمار می‌رود. روی لنگه راست و چپ این در، به خط نستعلیق برجسته و زیبا، اشعاری نوشته شده که خطاطشان محمدصالح اصفهانی، خوشنویس معروف دوره صفوی است.
در مدرسه چهار باغ دو سنگاب، یکی در صحن و دیگری در سرسرای ورودی مدرسه قرار گرفته‌اند. سنگاب، ظرف سنگی بزرگی که در گذشته پر از آب شده و برای آشامیدن یا وضوگرفتن در حیاط مسجد یا امام‌زاده‌ها استفاده می‌کردند. سنگاب سرسرای ورودی از سنگ پارسی و روی آن کتیبه صلوات بر چهارده معصوم، به خط ثلث در لوح کوچک کنده‌کاری شده. این سنگاب طبق عبارت روی کتیبه در شعبان 1110 ه.ق توسط محمد طاهر ساخته شده. سنگاب موجود در صحن مدرسه نیز از جنس سنگ پارسی بوده و روبه‌روی ایوان جنوبی قرار دارد. طبق کتیبه، این سنگاب در سال 1090 ه.ق ساخته شده احتمالا سنگاب صحن، قبل از ساخت مدرسه در جای دیگری قرار داشته و بعد به محل فعلی انتقال داده شده است.
در این مطلب تاریخچه، معماری، فضاها و تزیینات بی‌نظیر مدرسه چهارباغ اصفهان بررسی شد. شما هم اگر به اصفهان سفر کردید حتما از آخرین شاهکار عصر صفوی بازدید کنید و در شکوه معماری بنا غرق شوید.
برای آشنایی با دیگر معماری‌های خاص و شگفت‌انگیز در شهر زیبای اصفهان، مطلب باززنده‌سازی شگفت‌انگیز خانه‌ای در اصفهان؛ پروژه “دوباره، خانه" را از دست ندهید.