کاخ یا عمارت عالی قاپو یکی از چهار بنای اصلی میدان نقش جهان اصفهان است که در ضلع غربی میدان قرار دارد. بنایی که با سه سازه دیگر متفاوت است. این عمارت تاریخی با معماری شگفت‌انگیزش قرن‌هاست که شاهد رویدادهای مهم تاریخی و سیاسی ایران بوده است. اما در ورای شکوه و عظمت معماری این بنای تاریخی، رازها و ناگفته‌هایی نهفته است.
در این مطلب از چیدانه ویدئویی از کشف راز عمارت عالی قاپو خواهید دید و با تاریخچه، کاربری‌ها، معماری بی‌نظیر و رمز و رازهای این عمارت صفوی آشنا خواهید شد. پس در ادامه با ما همراه باشید.
عمارت عالی قاپو در اواخر قرن دهم هجری ساخته شد. تکمیل این عمارت در ۵ مرحله، ابتدا به دستور شاه عباس اول و سپس توسط جانشینان او در طول ۱۰۰ سال انجام شد. در واقع این بنا به دستور شاه عباس اول، ساخته شد و توسط شاه عباس دوم تکمیل شد. تزئینات و بخش‌های زیادی از جزئیات نیز توسط سلطان حسین صفوی به آن اضافه شد. عالی‌قاپو یک عبارت ترکی به معنای درگاه بلند است که به دلیل تبار ترک پادشاهان صفوی و دارا بودن دو سردر بلند ساخته شده از سنگ، این نام روی بنا گذاشته شده است.
مطلب پیشنهادی: طاق کسری، درباره مشهورترین بنای ساسانی چه میدانید؟
با اینکه امروزه برای دیدن عالی قاپو پس از ورود به میدان باید به سمت جنوب حرکت کرد، اما در دوره صفویه راه ورود به میدان نقش جهان، عالی‌قاپو بود که دروازه بزرگ نامیده می‌شد! این بنا به‌عنوان کاخی برای برگزاری جلسات شاه با میهمانان عالیرتبه و سفرای خارجی، ساخته شد. عمارت عالی قاپو، ایوانی بزرگ و ستوندار است که شاه صفوی از روی آن به تماشای بازی چوگان در میدان نقش جهان می‌نشست.
عالی قاپو یکی از شاهکارهای معماری است. معماری این بنا باعث شده که از هر زاویه‌ای که به بنا نگاه کنید، آن را به شکلی متفاوت ببینید. این بنای عجیب ۶ طبقه با ارتفاع ۴۸ متر از زاویه نقش جهان و نمای روبه رو، ۲ طبقه دیده می‌شود. از نمای کناری یک بنای ۳ طبقه و از پشت کاخ، بنایی ۵ طبقه است. این شگفتی در معماری بنا باعث شد که تبدیل به یک عمارت منحصر به‌فرد شود.
عمارت عالی قاپو دارای معماری شگفت‌انگیزی است و طراحی داخلی آن کم از معماری‌اش ندارد. عالی‌قاپو در ابتدا به شکل امروز ساخته نشده بود. بنای اولیه شکلی بسیار ساده داشت و تنها دروازه ورودی دولتخانه صفوی بود. اما به‌مرور زمان و به‌خصوص در دوره سلطنت شاه عباس، طبقات مختلفی به آن اضافه شد. 3 ردیف راه‌پله باریک و کاشی‌کاری شده، راه ارتباطی طبقات بوده است. طبقه همکف از دو تالار تشکیل شده که امور دیوانی و اداری دربار صفوی در آن انجام می‌شد. در طبقه سوم ایوان ساخته شده و تالار اصلی و اتاق‌ها با طاق‌های زیبا و خیره‌کننده، در پشت ایوان قرار گرفتهاند. در طبقات دیگر یک سالن بزرگ در وسط قرار گرفته و چند اتاق کوچک در اطراف طراحی شده‌اند.
مطلب پیشنهادی: معماری عجیب ساختمان تخم مرغی شکل در هند
از شگفتانگیزترین بخش‌های عالی‌قاپو، می‌توان به “اتاق موسیقی" یا “اتاق صوت" در طبقه آخر اشاره کرد. روی دیوارهای این اتاق، تزئیناتی منحصربه‌فرد با فرم کوزهای و به‌صورت فرورفته ساخته شده که علاوه‌بر زیبایی خیره‌کننده، صدای سازهایی که در این اتاق نواخته می‌شد را به زیبایی انعکاس میداد. گچ‌بری‌های این اتاق به شکل چلیپایی است و حالت اكوستيک ایجاد می‌کند.
ایوان بزرگ و ستوندار عالی‌قاپو هم که میراث شاه عباس دوم است رو به میدان ساخته شده است. ایوانی بزرگ با 18 ستون که سقفی پوشیده از نقاشی روی چوب دارد. در گذشته این ستون‌ها آینه‌کاری داشت که امروز تخریب شده است. در وسط ایوان، حوض مرمری قرار گرفته که قرینه فرم آن، روی سقف ایوان است و از آن می‌توان چشمانداز کلی میدان را از بالا تماشا کرد.
یکی از بخش‌های جذاب عالی قاپو، ورودی آن است. امروز عالی قاپو دارای یک ورودی اصلی از میدان نقش جهان است که آن را به بخش اصلی عمارت متصل می‌کند. در بالای این ورودی کتیبه‌ای دیده می‌شود که بخش زیادی از آن از بین رفته. اما در گذشته این بنا دارای ۵ ورودی مختلف بوده که هر یک از آن‌ها کاربری خاصی داشته و برای افراد خاصی استفاده می‌شدند. آستانه بنای کاخ عالی‌قاپو از جنس مرمر ساخته شده و دو سکوی سنگی بین ورودی تا ساختمان اصلی، در این قسمت قرار گرفتهاند. از تزئیات این بخش، می‌توان به طاق‌های جناغی اشاره کرد که در طبقات دیگر هم وجود دارند.
تزییناتی چون گچ‌بری‌های ظریف و هنرمندانه، نقاشی‌ها و هنر مینیاتور در عمارت عالی قاپو خودنمایی می‌کنند. از مهم‌ترین تزئینات زیبای داخل بنا می‌توان به کاشی‌کاری با آجرهای هفت‌رنگ، گچ‌بری‌هایی با رنگ‌های بی‌نظیر، خطوط اسلیمی، نقاشی‌هایی با تصاویر گل و بوته، حیوانات و مینیاتور‌های اصیل ایرانی، اشاره کرد. بخش زیادی از نقاشی‌ها، توسط رضا عباسی انجام شده. متاسفانه در طول زمان نقاشی‌ها آسیب‌های زیادی دیده و ترمیمی برای آن‌ها انجام نشده است.
کاخ یا عمارت عالی قاپو، بنایی باشکوه، با ظرافت و معماری فوق‌العاده است که پس از گذشت سال‌ها همچنان در میدان نقش جهان اصفهان می‌درخشد. این بنای تاریخی شگفت‌انگیز از هر زاویه با تعداد طبقات مختلفی مشاهده می‌شود.
برای آشنایی با دیگر بناهای شگفت‌انگیز ایران مطلب معماری خاص‌ترین مدرسه دنیا در چابهار را از دست ندهید.