خواجه نصیرالدین طوسی شاعر، فیلسوف، متکلم، فقیه، دانشمند، ریاضی‌دان و منجم ایرانی سده هفتم است. برای بزرگداشت این دانشمند بزرگ، 5 اسفند به عنوان روز مهندس نام‌گذاری شده است. از مهم‌ترین آثار معماری شگفت‌انگیز به جا مانده از خواجه نصیر می‌توان به ساخت رصدخانه مراغه و کتابخانه بزرگ آن اشاره کرد.
در این مطلب با زندگینامه و آثار معماری شگفت‌انگیز به جا مانده از خواجه نصیرالدین طوسی این دانشمند و مهندس بی‌نظیر ایرانی آشنا خواهید شد. پس با چیدانه همراه باشید.
ابوجعفر محمدبن محمد معروف به خواجه نصيرالدين در 5 اسفند سال 597 ق در طوس به دنيا آمد. به افتخار روز تولد این دانشمند بزرگ، در تقویم رسمی کشور ایران 5 اسفند به عنوان روز مهندس نام‌گذاری شده است.
خواجه نصير ابتدا علوم عقلي و نقلي و حكمت مشاء و سپس رياضيات، فقه، فلسفه، نجوم و ادبيات را آموخت و در علوم روز به استادي تمام رسيد. او چند سال پس از حمله سپاه چنگيزخان مغول، به قلعه اسماعيليه پناه برد. با غلبه سپاه مغول بر اسماعيليان، او به خدمت هولاكوخان فرمانرواي وقت مغول درآمد و با استفاده از نفوذ خود، از كشتار مردم و دانشمندان و تخريب آثار فرهنگي و علمي و غارت شهرها و روستاها جلوگيري کرد.
از او بیش از ۲۵ کتاب به یادگار مانده که بیشتر آن‌ها در زمینه‌های مثلثات و ریاضیات، فلسفه و دین، نجوم و معماری هستند. طوسی مروج علم مثلثات و ریاضی بود و ساخت و معماری رصدخانه مراغه و کتابخانه‌ای با چهل هزار جلد کتاب از کارهای مهم او به‌شمار می‌روند. یک دهانه آتشفشانی در ماه، روز مهندس در ایران، یک دانشگاه در تهران و یک رصدخانه در باکو به نام خواجه نصیرالدین است و لوگوی گوگل در ۸۱۲ امین سالگرد تولدش در سال ۲۰۱۳ به تصویرش آراسته شد.
پس از فتح بغداد و سقوط عباسيان، خواجه نصير ماموريت يافت تا رصدخانه مراغه را طراحی کند. او رياضيدانان بزرگ را جمع کرد و كار احداث رصدخانه را در سال 657 ق آغاز كرد. خواجه نصيرالدين، با اين كار، عالمان بزرگ زمان را كه پراكنده بودند، در يك مكان، جمع كرد. رصدخانه مراغه، یکی از مهم‌ترین آثار تاریخی به‌جای مانده از عصر ایلخانی است که ساخت آن ۱۵ سال طول کشید. این رصدخانه که امروز، بخش‌های کمی از آن باقی مانده، اولین رصدخانه ایران در دوران طلایی علم در خاورمیانه بود.
همچنین كتابخانهاي بزرگ در محل رصدخانه مراغه معماری کرد. سپس با دستور هلاکو که تحت‌تاثیر خواجه نصیر به علم و فرهنگ علاقه‌مند شده بود، ابزارها و تجهیزات علم نجوم و کتاب‌های مرتبط در آن جمع‌آوری شد. او براي تهيه كتابهاي مورد نظر، كتبي از بغداد، شام و شمال آفريقا و اطراف ايران جمع کرد و كتابخانهاي با بيش از 400 هزار جلد كتاب، ايجاد كرد.
عظمت رصدخانه مراغه به‌قدری بود که آن را برای سال‌ها به‌عنوان بزرگترین رصدخانه جهان و خواجه نصیرالدین طوسی را معمار بزرگترین رصدخانه جهان می‌شناختند و الگویی برای تمام جهانیان بود. رصدخانه مراغه تا زمان حکومت سلطان محمد خدابنده در سال ۷۰۳ هجری قمری فعال بود و پس از آن کم کم به فراموشی سپرده شد. طبق مکتوبات حمدالله مستوفی، در سال ۷۲۰ هجری سازه رصدخانه کاملا ویران بوده است. خوشبختانه در دهه 50 با همت دکتر پرویز ورجاوند و کاوش‌های گروه او، بخش‌هایی از این بنا مرمت شد. امروز نیز گنبدی سفید رنگ برای جلوگیری از تخریب بیشتر بنا و در امان ماندن آن از گزند باد و باران، روی آن ساخته شده است. این پوشش جدید، ساخته مهندسان آلمانی است.
همچنین در سال‌های اخیر به گفته منوچهر آرین، کاشف برج تاریخی رادکان چناران، این برج به عنوان یکی دیگر از سازه‌های ساخته شده به دست خواجه نصیرالدین طوسی شناخته شده است. بر اساس مطالعات صورت گرفته و اسناد تاریخی همزمان با ساخت رصدخانه مراغه در سال 656 هجری قمری، برج رادکان به دستور خواجه نصیرالدین طوسی و با همکاری جمعی از دانشمندان، ساخته شد.
برج تاریخی رادکان چناران تنها برجی است که توانایی تعیین چهار فصل سال، سال کبیسه و آغاز نوروز را دارد. این برج دوازده دریچه دارد و در هر برج، ماه و ستارگان رصد می‌شدند. رادکان با 12 دیوار خشتی بیرونی با پهنا و بلندی برابر پایه‌گذاری شده است. 12 دیوار، دایره دور را به دوازده بخش 30 درجه‌ای و هر دیوار 30 درجه از زاویه افق را در پهنه باز برج در برمی‌گیرند.
در این مطلب به بررسی شخصیت و آثار معماری شگفت‌انگیز و سازه‌های ساخته شده به دست خواجه نصیر الدین طوسی، این دانشمند و مهندس بی‌نظیر ایرانی پرداخته شد.
برای آشنایی با دیگر معماری‌های باشکوه اصیل ایرانی مطلب هتل داد یزد؛ شکوه معماری اصیل و کهن در قلب کویر را از دست ندهید.